Zamknij

Woda w ludowej obrzędowości

Woda w ludowej obrzędowości

W wierzeniach i obrzędowości ludowej istotną rolę zajmowała woda. Razem z niebem, ziemią i ogniem tworzy jeden z części składowych świata.

W wierzeniach i obrzędowości ludowej istotną rolę zajmowała woda. Razem z niebem, ziemią i ogniem tworzy jedną z części składowych świata[1]. Występuje w wielu mitach kosmogonicznych w charakterze praoceanu, z którego oddzieliła się ziemia[2]. Koncepcja ta wyrażona została również w judaizmie, którą później przejęło chrześcijaństwo[3]. Ze względu na swoje właściwości fizyczne jakimi są brak kształtu, wyraźnego koloru i w pewnym sensie nieuchwytność, woda posiadała wiele znaczeń. Będąc w ciągłym ruchu postrzegana była jako istota żywa. Uważano ją z jednej strony za symbol wieczności ale także przemijania, które oddawać miała płynąca rzeka[4]. Czysta i zimna woda w kulturze ludowej kojarzona była ze zdrowiem. W takiej postaci przypisywano jej również właściwości lecznicze[5]. Za najlepszą pod tym względem uznawana była woda, którą zaczerpnięto z rzeki lub źródła o północy. Pobierano ją także w okresie od Wielkanocy do święta św. Jana[6]. Przypisywano jej wtedy świętość. Podobne walory posiadała pobłogosławiona przez księdza woda święcona. Kąpiel w zimnej rzece zapewnić miała również urodę; zwyczaj ten praktykowany był przede wszystkim przez kobiety[7]. Również ich atrakcyjność porównywana była często do czystej wody[8]. Ponadto przypisywano jej zdolność do leczenia trudno gojących się ran i chorób skóry[9]. W okresie wiosennym po zobaczeniu pierwszej jaskółki należało opłukać twarz, co chroniło przed piegami i zapewniało radość[10]. W wielu legendach ludowych jej picie przywracało zdrowie, a nawet życie.

Woda posiadała także właściwości oczyszczające w wymiarze duchowym. Wynikało to ze złączenia wierzeń pogańskich i chrześcijańskich nawiązujących do sakramentu chrztu. Zanurzenie w wodzie symbolizowało śmierć i odrodzenie się nowego człowieka. Za opiekunów rzek i źródeł uznawany był Chrystus, św. Jan Chrzciciel oraz św. Jan Nepomucen.

Już u zarania cywilizacji ludzkiej zaobserwowano, że woda jest niezbędna do życia. W szczególny sposób wniosek ten dotyczyć musiał kultur rolniczych, do których zaliczyć należy także Słowian. Padający deszcz sprzyjał wzrostowi roślin natomiast długotrwała susza mogła być zgubna dla zasiewów, co dla ludzi kończyło się głodem i groźbą śmierci. W taki sposób tłumaczyć można powiązanie wody z płodnością. Wyrażane to było poprzez wiele obrzędów wiosennych. Polewanie wodą miało na celu wyzwolenie mocy witalnych i rozpoczęcie nowego cyklu wegetacji[11]. W poniedziałek po Wielkiej Niedzieli gospodarze powszechnie udawali się na pola, które święcili palmą wielkanocną i wodą święconą. Wierzono, że zabieg ten zapewni obfite plony[12]. Relikty dawnych praktyk przetrwały do czasów współczesnych w postaci zwyczaju polegającym m. in. na wzajemnym oblewaniu się tego dnia. Znamienny wydaje się być fakt, że jego ofiarami padały przede wszystkim młode dziewczyny. Wśród ludności chłopskiej nie szczędzono im w tym dniu wody. Oblewano się wprost wiadrami, a niejednokrotnie dziewczęta wrzucane były do wypełnionych wodą koryt lub stawów[13]. Kobiety chcące zapewnić sobie bujne włosy, wychodziły na zewnątrz w trakcie wiosennego deszczu. Miał on zagwarantować płodność również w gospodarstwie.

Rytualnych kąpieli dokonywano w trakcie najważniejszych momentach życia. Tuż po narodzeniu myto dzieci, a następujący niedługo potem chrzest oczyszczał je z grzechu pierworodnego. Ablucje praktykowane były również w obrzędach weselnych i pogrzebowych.

Po opuszczeniu przez pannę młodą rodzinnego domu, wylewano dwa wiaderka wody, a po ślubie dawano jej pić. Wszystkie te zabiegi miały zapewnić nowożeńcom potomstwo i szczęście w gospodarstwie. Dziewczyna miała też być przez to dobrą dla swojego męża. Aby nie była ospała po przenosinach oblewano jej oczy wodą[14].

Woda stanowiła także granicę między światami. Niedostępna dla ludzi uważana była, za miejsce przebywania dobrych i złych mocy oraz duchów przodków. Rzeki i stawy otoczone były szacunkiem, za poważne przewinienie uznawano ich zanieczyszczanie, poprzez choćby plucie. Jako obszar łączący świat ludzi z sacrum były one miejscem składania ofiar. Wydawana za mąż panna, w drodze do kościoła wrzucała do wody fragment swojego ubioru[15].


[1]Słownik stereotypów i symboli ludowych, red. J. Bartmiński, t. 1, Lublin 1999, s. 153.

[2]P. Kowalski, Leksykon znaki świata. Omen, przesąd znaczenie, Wrocław 1998, s. 610.

[3]Biblia Tysiąclecia, Rdz, 1, 2-3.

[4]Słownik…, s. 153.

[5]K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, cz.1, Warszawa 1967, s. 506.

[6]A. Zadrożyńska, Powtarzać czas początku, Warszawa 1985, s. 108.

[7]P. Kowalski, op. cit., s. 614.

[8]Słownik… s. 159.

[9]A. Zadrożyńska, op. cit., s. 108; K. Moszczyński, op. cit., s. 507.

[10]Słownik…, s. 176-177.

[11]P. Kowalski, op. cit., s. 612.

[12]B. Ogrodowska, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2004, s. 170.

[13]A. Zadrożyńska, op. cit., s. 108-109.

[14]P. Kowalski, op. cit., s. 613.

[15]P. Kowalski, op. cit., s. 613.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu, zarejestrowanym w Rejestrze Instytucji Kultury prowadzonym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego pod numerem RIK/21/99 NIP 796-007-85-07.   Nasz e-mail to  muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81. Z Inspektorem Ochrony Danych (IOD) skontaktujesz się mailem iod@rodo-radom.pl

Co do zasady Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Przetwarzamy Twoje dane zgodnie z prawem: w przypadku gdy przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze, wykonania umowy oraz gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym. Zawsze prosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie; katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów; przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych; zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody; urządzanie wystaw stałych i czasowych; organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych; prowadzenie działalności edukacyjnej; popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę; udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; prowadzenie działalności wydawniczej, prowadzenie strony www, w tym zakresie serwisów, które poprawiają jakość naszej pracy i poziom oferowanych usług.  

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o przepisy prawa i w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale możemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązków prawnych, które na nas spoczywają oraz w związku z wykonaniem zadań realizowanych w interesie publicznym.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o przepisy prawa obowiązujące w naszym kraju, tak długo, jak przetwarzanie jest  niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze; także w związku z realizacją zadań publicznych oraz do momentu ustania przetwarzania w celach planowania związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich sprostowania, ograniczenia przetwarzania oraz, w zależności od podstawy przetwarzania danych osobowych, także prawo do wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo do ich przenoszenia i usunięcia.

Jeżeli przetwarzanie danych odbywa się na podstawie zgody, masz prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie, jednak bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.

Przysługuje Ci również prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa, gdy uznasz, że przetwarzanie Twoich danych osobowych narusza przepisy prawa.

Podanie danych osobowych jest obligatoryjne w oparciu o przepisy prawa; w pozostałym zakresie dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy, realizację umowy czy usługi.

Szczegółowe zasady ochrony Twojej prywatności znajdują się w naszej Polityce Prywatności i Polityce Cookies.

Administrator Danych Osobowych .