Upowszechnienie się ziemniaków w Polsce, które miało miejsce w II połowie XIX wieku, oprócz zmian w gospodarce zapoczątkowało, także zmiany w budownictwie chłopskim.
Upowszechnienie się ziemniaków w Polsce, które miało miejsce w II połowie XIX wieku, oprócz zmian w gospodarce zapoczątkowało, także zmiany w budownictwie chłopskim. Do tego czasu głównym pożywieniem były produkty zbożowe. Przechowywano je w specjalnych budynkach nazywanych spichlerzami. Obiekty te wykształciły swój charakterystyczny styl. Budowane były z bali, najczęściej jako wolno stojące, jedno lub dwu wejściowe. W regionie radomskim spichlerze często posiadały charakterystyczny podcień nad wejściem. Budynki te wyróżniały się stromym dachem, a także tym, że jako jedyne obiekty na zagrodzie miały drewnianą podłogę. Pamiętajmy o tym, że nawet w chałupach podłogi były niezwykłą rzadkością. Spichlerze posiadały często prymitywne zamki, które chroniły ziarno przed złodziejami. Wszystkie te dodatkowe elementy, w które wyposażone były spichlerze wynikały z faktu, że ziarno było szczególnym dobrem i należało o nie dbać ponieważ jego utrata lub zniszczenie oznaczało głód. Wraz ze zmianą struktury pożywienia spichlerze stopniowo traciły swoje znaczenie z tego powodu, że nie było już potrzeby przechowywania dużej ilości ziarna natomiast pojawiła się konieczność znalezienia miejsca na przechowywanie ziemniaków. Musiało to być takie pomieszczenie, które oprócz tego, że zabezpieczałoby je przed zgniciem chroniło je przede wszystkim przed mrozem. Najprostszą metodą było „kopcowanie”. Polegała ona na przysypaniu ziemniaków warstwą piachu i słomy. Była to metoda krótkotrwała przeznaczona do sezonowego przechowywania ziemiopłodów. Natomiast najlepszą znaną już wcześniej budowlą nadającą się do tego celu była piwnica. Były to obiekty wolno stojące w których dawniej przechowywano warzywa, owoce, mleczywa, a także wędliny. Najprostszą formą piwnicy jest wykopany w ziemi dół, przykryty prymitywną, drewnianą konstrukcją dachową, pokrytą nasypem ziemnym, całość zakończona prostymi drzwiczkami. Tego rodzaju obiekty nazywane są piwnicami „jamowymi” i przeznaczone były do kilku - bądź kilkunastoletniego użytku. W miarę coraz powszechniejszego stosowania trwałych materiałów budowlanych piwnice budowano w ten sposób, że nie poprzestawano jedynie na zadaszeniu wcześniej wykopanego dołu, ale budowano w jego wnętrzu ściany z bali lub kamienia. Murowane piwnice posiadały często zasklepione sufity przysypane ziemią lub solidną drewnianą konstrukcję dachową pokrytą różnorodnym materiałem np. strzechą lub deskami. Powstałe w ten sposób obiekty zbliżone były swoją konstrukcją do piwnic „wnękowych”, przy których lokowaniu wykorzystywano skarpy lub pagórkowate ukształtowanie terenu w taki sposób, że piwnice te były jakby „wciśnięte” w ziemię.
Na przełomie XIX i XX wieku coraz powszechniejsze stało się lokowanie piwnicy pod domami. Zejście do niej prowadziło przez otwór w podłodze w kuchni. Była to zwykle piwnica jednopomieszczeniowa, ściany wykonane były najczęściej z kamienia, posadzkę tworzyła warstwa piachu lub w późniejszym okresie wylewka betonowa. Zejście odbywało się po niewielkiej drabinie.
W południowej części Radomskiego, zwłaszcza w okolicach Szydłowca, a także Przysuchy gdzie w tradycyjnej architekturze chłopskiej duży udział miały tzw. zagrody jednobudynkowe lub zagrody, w których poszczególne budynki występowały w formie zwartej, występują bardzo ciekawe piwnice ulokowane pod budynkami gospodarczymi. Znajdują się one pod oborami, a także pod stodołami. Trzymano w nich ziemniaki, ale były one przeznaczone wyłącznie na pasze dla zwierząt. Karmienie zwierząt ziemniakami spowodowało także rozpowszechnienie się tzw. „kuchni letnich”. Z czasem obiekty te wbrew swojej nazwie funkcjonowały przez cały rok. Lokowano je jako budynki wolno stojące lub łączono je z oborami. Gotowano w nich ziemniaki przeznaczone dla hodowli trzody chlewnej.
Podsumowując naszą opowieść można stwierdzić, że ziemniaki spowodowały pewne zmian w obrębie zagrody chłopskiej. Nie były to zmiany tak rewolucyjne jak w innych dziedzinach gospodarki wiejskiej, ale były to zmiany istotne.
ma
