W ostatnim w 2019 r. artykule opisującym obiekty małej architektury sakralnej naszego regionu chciałbym przybliżyć dzieje jednej z kapliczek położonych na peryferiach Radomia. Jest to jeden z najmłodszych w mieście tego typu obiektów – powstał na początku XXI wieku. Okazuje się jednak – i nie jest to odosobniony przypadek[1] – że także takie niepozorne, nowe obiekty mogą kryć interesujące historie. Kilka takich ciekawostek „z życia” przydrożnej kapliczki z ul. Hodowlanej w Radomiu chciałbym przedstawić w poniższym opracowaniu.
Na początek wypada zaznaczyć, że już samo nazwanie obiektu kapliczką chyba w pełni nie oddaje jego charakteru. Mamy tu bowiem do czynienia z kamienną grotą osłaniającą okazałą figurę Matki Bożej Niepokalanej. Wydaje się, że najpełniejszym i najbardziej oddającym specyfikę miejsca określeniem będzie: kapliczka-grota z figurą Matki Bożej. W dalszej części opracowania obiekt tytułowany będzie jednak w skrócie „kapliczką”.
Interesująca nas kapliczka znajduje się w ogólnodostępnej przestrzeni, na poboczu ulicy Hodowlanej tuż obok naroża ogrodzenia posesji oznaczonej Nr 22 (na wschód od niej). Obok obiektu znajduje się pole uprawne obsiewane zbożem. Kapliczka znajduje się po północnej stronie ulicy Hodowlanej i frontem zwrócona jest w kierunku południowym. Obiekt ten ustawiony jest na betonowym fundamencie. Jego baza ukształtowana jest z polnych głazów połączonych zaprawą cementową. We frontową ścianę bazy wmurowana jest tablica z czerwonego granitu z rytą i pozłacaną inskrypcją o treści:
KRÓLOWO
RÓŻAŃCA ŚWIĘTEGO
MÓDL SIĘ ZA NAMI
NA CZEŚĆ I CHWAŁĘ BOGU
FIGURKĘ POSTAWILI
KOLONIŚCI WOŚNIKI
W 1958 R.
FUNDATORAMI
FIGURKI SĄ MIESZKAŃCY
HODOWLANEJ
2003 R.
Ponad opisaną wyżej bazą znajduje się murowana z żółtych łupków piaskowcowych grota z figurą Matki Bożej Niepokalanej. Cokół w formie groty zwieńczony jest dwuspadowym daszkiem z profilowanego piaskowca, oraz krzyżem wykonanym z czerwonego, polerowanego granitu, z metalową pasyjką. Kapliczka ogrodzona jest metalowym płotkiem pomalowanym na czarno, z furtką po środku[2]. Wymiary obiektu przedstawiają się następująco: kapliczka-grota – wysokość: 400 cm, szerokość: 170 cm, głębokość: 150 cm. Ogrodzenie obiektu – wysokość: 90 cm, szerokość: 300 cm, głębokość: 300 cm[3].
Opisana kapliczka jest przykładem obiektów, na których można zaobserwować kult i pamięć św. Jana Pawła II. Wizerunki sakralne Papieża Polaka towarzyszą przydrożnym obiektom sakralnym w naszym regionie dość licznie. Obiekty z odwołaniami papieskimi można podzielić na trzy zasadnicze grupy: dedykowane św. Janowi Pawłowi II, wtórnie dedykowane Ojcu Świętemu oraz zawierające tylko Jego ikonografię. W pierwszej i drugiej grupie upamiętnienia są trwałe. W trzeciej najczęściej nietrwale (mobilne), lub wręcz ulotne[4]. Do takich mobilnych upamiętnień należy medalion (odlew żeliwny) o średnicy 16 cm, ukazujący popiersie Jana Pawła II, oparty o cokół kapliczki przy ul. Hodowlanej w Radomiu. Papież na przywołanym medalionie ukazany jest z lewego profilu w ozdobnej stule i piusce na głowie. U dołu znajduje się podpis: „JAN PAWEŁ II”[5]. Medalion ten przy kapliczce znalazł się niedługo po jej wybudowaniu – najprawdopodobniej tuż po śmierci papieża w 2005 r. Dodał go (nieżyjący już), mieszkający w pobliżu kapliczki, Ignacy Bieniaszewski[6]. Jak już wspomniano wizerunek ten nie jest na trwałe przymocowany do obiektu. W różnych okresach czasu znajdował się np. obok figury we wnęce, lub u dołu – na bazie obiektu.
Ciekawą historię posiada umieszczona we wnęce (grocie) kapliczki figura Matki Bożej Niepokalanej. Jej charakterystyczny kształt wydał mi się znajomy już w momencie pierwszej wizyty przy kapliczce w 2006 r. Do lata 2019 roku nie mogłem jednak skojarzyć skąd go znam. Poznanie pierwowzoru figury zawdzięczam rozmowie z p. Markiem Chrzanowskim, mieszkańcem ul. Hodowlanej. Okazuje się, że figurę wykonał znany radomski rzeźbiarz Marek Szczepanik[7]. Jest ona wierną kopią rzeźby Matki Bożej Niepokalanej z wirydarza klasztoru oo. Bernardynów w Radomiu[8]. Rzeźbiarz figurę Maryi odwzorował w skali 1:1 dzięki wykonaniu silikonowej formy obiektu z klasztornego dziedzińca[9]. Okazja ku temu nadarzyła się zapewne w związku z uczestnictwem w pracach konserwatorskich prowadzonych przy radomskim klasztorze. Szczepanik w 2002 r. odnawiał np. stojącą na skwerze przed kościołem św. Katarzyny statuę Matki Bożej Niepokalanej[10].
Mieszkaniec ul. Hodowlanej – Marek Chrzanowski – był inicjatorem i organizatorem prac przy wzniesieniu opisywanej kapliczki z 2003 r. A trzeba powiedzieć, że intencją powstania obiektu było zastąpienie zniszczonej kapliczki stojącej w tym miejscu, nowym obiektem podtrzymującym tym samym sacrum tej przestrzeni. Nowa kapliczka powstała ze wspólnej składki mieszkańców ul. Hodowlanej. Z opowieści p. Chrzanowskiego udało się ustalić nieco informacji o historii i wyglądzie pierwotnej kapliczki stojącej w tym miejscu. Był to obiekt wybudowany w 1958 r. przez kolonistów z Wośnik, którzy w ramach parcelacji gruntów dawnego majątku ziemskiego należącego do Pruszaków, po II wojnie światowej otrzymali tu grunty. Kapliczka wykonana była z betonu (lastryko) w formie kilku prostych brył kubicznych – nałożonych na siebie i zmniejszających się ku górze. We froncie znajdowała się oszklona wnęka, w której umieszczony był obraz Matki Bożej Częstochowskiej, a także stosowna inskrypcja. Całość wieńczył betonowy krzyż z pasyjką (podobizna Chrystusa Ukrzyżowanego z dawnej kapliczki po odnowieniu umieszczona została na w szczycie nowej kapliczki z 2003 r.). Gdy na początku XXI wieku kapliczka zaczęła się dosłownie rozsypywać – podjęto decyzję o wzniesieniu nowego obiektu. Inicjatywą pokierował p. Marek Chrzanowski, który wykonanie kapliczki zlecił artyście rzeźbiarzowi Markowi Szczepanikowi. Zatem nie tylko figura Matki Bożej, lecz cała kapliczka – od projektu po wykonanie – jest jego dziełem. Co ciekawe nowa kapliczka wybudowana została nieco za starą i przez pewien czas oba obiekty stały obok siebie równocześnie. Taki dość nietypowy moment z dziejów kapliczek „matki” i „córki” uchwycił na fotografii p. Chrzanowski. Zdjęcia przekazane zostały do archiwum parafii Opatrzności Bożej z ul. Skrajnej[11]. W parafii tej w latach 2002-2003 wydawane było pismo „Siewca”, w którym, w kolejnych numerach prezentowane były znajdujące się na tym terenie przydrożne kapliczki, figury i krzyże. Pech chciał, że nim zdążono przedstawić historię kapliczki z ul. Hodowlanej – gazetka przestała się ukazywać[12].
Opisana kapliczka znajdująca się przy jednej z peryferyjnych ulic Radomia, choć jest jednym z młodszych obiektów sakralnych w mieście, z pewnością wyróżnia się pięknym kształtem, dobrymi proporcjami i swoistą, miłą dla oka, urodą. Okazuje się, że choć nie zdążyła się jeszcze na dobre pokryć patyną czasu – skrywa w sobie interesującą historię. Obserwowane przejawy opieki nad kapliczką (jest zadbana i zawsze ustrojona żywymi i sztucznymi kwiatami) oraz kultu religijnego (śpiewane są tu wciąż „majówki” a przechodzący obok ludzie „często zatrzymują się na krótką modlitwę”) dają nadzieję, że obiekt będzie trwał w tym miejscu wiele dziesięcioleci – oby zdecydowanie dłużej od lastrykowej poprzedniczki z 1958 r.
Paweł Puton
Radom, 5 grudnia 2019 r.
[1] Porównaj: P. Puton, Kawałek Wilna w Radomiu. Kapliczka Matki Bożej Ostrobramskiej z ul. Puszczańskiej (Ulice, skwery, zaułki...), „Królowa Świata” 2019, nr 11, s. 5-8.
[2] P. Puton, Karty ewidencyjne murowanych kapliczek, figur i krzyży. Kapliczka przydrożna, ul. Hodowlana 22. Karta Nr C-07, Radom 2006. Archiwum Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia.
[3] Inwentaryzacja własna: 6 VII 2019 r.
[4] W 2019 r. autor na zlecenie Muzeum Wsi Radomskiej przeprowadził w regionie radomskim inwentaryzację obiektów małej architektury sakralnej pod kątem występowania upamiętnień i ikonografii św. Jana Pawła II. Efekty inwentaryzacji zostaną wykorzystane w materiałach towarzyszących organizowanej w 2020 r. wystawie upamiętniającej 100-lecie urodzin Papieża-Polaka.
[5] Inwentaryzacja własna: 9 I 2008 r.
[6] Informacje uzyskane 6 VII 2019 r. od Haliny Szydłowskiej (ur. 1949 r.) z ul. Hodowlanej.
[7] Marek Szczepanik (ur. 1954 r.) – absolwent Wydziału Rzeźby warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (1983). Twórca wielu radomskich tablic pamiątkowych i rzeźb figuralnych na pomnikach (np. Pomnik Jana Kilińskiego, Pomnik Czynu Legionów, Pomnik Żołnierzy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, Pomnik Żołnierzy Armii Krajowej Okręgu Radomsko-Kieleckiego „Jodła”). We współpracy z warszawską Fundacją „Pamiętamy” stworzył wszystkie powstałe z jej inicjatywy pomniki i tablice poświęcone żołnierzom „WiN-u” (m.in. Lublin, Ostrołęka, Siedlce, Sokołów Podlaski, Włodawa, Wyszków, Zakopane, Augustów). W dziedzinie sakralnej – autor wielu rzeźb i wystrojów świątyń w Polsce i Europie. Więcej o Marku Szczepaniku patrz np.: S. Z. Kamieński, O radomskiej rzeźbie pomnikowej (część trzecia), „Miesięcznik Prowincjonalny” 2009, nr 3, s. 11-12.
[8] Więcej o tej figurze patrz: P. Puton, Obiekty małej architektury sakralnej wokół zespołu klasztornego oo. Bernardynów, w: Wpisani w dzieje Radomia. Pięćset pięćdziesiąta rocznica przybycia oo. Bernardynów do Radomia (1468-2018), pod red. ks. Michała Krawczyka i Aleksandra Krzysztofa Sitnika OFM, Kalwaria Zebrzydowska 2018, s. 509-550.
[9] Informacje uzyskane 6 VII 2019 r. od Marka Chrzanowskiego (ur. 1954 r.) z ul. Hodowlanej.
[10] Patrz więcej: P. Puton, Bez grzechu poczęta. Figura NMP sprzed kościoła oo. Bernardynów w Radomiu, data publikacji: 17 XII 2015 r.
[11] Informacje uzyskane 6 VII 2019 r. od Marka Chrzanowskiego (ur. 1954 r.) z ul. Hodowlanej.
[12] Autor jest w posiadaniu wszystkich numerów pisma, jakie się ukazały.
