Zamknij

Bożonarodzeniowa dekoracja wiejskiej chałupy

Bożonarodzeniowa dekoracja wiejskiej chałupy

Kilkakrotnie w roku wiejska izba nabierała wyjątkowego charakteru, związane było to ze świętami kościelnymi.

Kilkakrotnie w roku wiejska izba nabierała wyjątkowego charakteru, związane było to ze świętami kościelnymi. Wnętrza szczególnie dekorowano na trzy najważniejsze okazje: święta Bożego Narodzenia, Wielkanoc oraz Zielone Świątki. W tych okresach pojawiały się w chałupach specjalne ozdoby: „świąteczna dekoracja była i jest dotychczas źródłem radości, przynosi satysfakcję gospodyni, będąc wyrazem jej staranności i umiejętności. Liczni w okresie świątecznym goście mogą ocenić zalety gospodyni, podziwiając piękne wnętrze. Ona sama czuje się dumna, widząc swój dom piękniejszy niż inne”[1]. Tymi powodami kierowały się gospodynie przygotowując swoje domy na specjalne okazje. Zdobienie domów w okresie świątecznym miało za zadanie podkreślenie podniosłego charakteru tego okresu.

Jednym z ważniejszych świąt kościelnych jest poprzedzone czterotygodniowym, okresem adwentowego oczekiwania – Boże Narodzenie. Adwent to czas wypełniały przygotowanie do świąt, w tym okresie robiono świąteczne dekoracje oraz ozdoby choinkowe.

Tuż przed Wigilią w izbie wiejskiej pojawiały się nowe elementy, a cały dom dokładnie sprzątano i bielono. Pozbywano się starej dekoracji, która zazwyczaj wisiała od Wielkanocy: „Wymieniano też wszystkie ozdoby: wycinanki, kwiaty bibułowe i pająka. Dodatkowo zdobiono dom jedliną. Małymi gałązkami jedliny okładano kapę pieca i przybi­jano je do ścian. Tworzyły one pas obiegający ściany na 2/3 ich wy­sokości (biegł on pod obrazami). Gałązki jedliny dodatkowo ozdabia­no małymi kwiatkami z bibuły. Gałązki te wkładano również w szpary pomiędzy belkami stropowymi a sufitem”[2]. Starano się by wnętrze nabrało odświętnego charakteru.

Wśród informatorów panują podzielone głosy co do obecności w chałupie choinki, dziś wymienianej jako zasadniczy symbol świąt. „Do około 1935 r. zdaniem informatorki nie stawiano w izbie choinek. Gdy się pokazały ubierano je przede wszystkim w ozdoby wykonane z papie­ru: baletnice, aniołki z kupowanymi w sklepach buziami, papierowe koszyczki, łańcuchy i inne, co komu do głowy przyszło. Wieszano też na nich jabłka”. Mieszkanka wsi Gapinin wspomina, że: „Choinka była u nas zawsze, to podwieszało się ją u sufitu, ozdoby to były łańcuchy, wycinanki papierowe, świeczki, jabłka, orzechy, cukierki i to wszystko teraz stawiamy na stojaku, to bombki, włosy anielskie kupowane w mieście”[3]. Kolejna zaś mówi: „W domu rodziców nigdy nie było choinki. W obecnym domu zaczęła robić choinkę od ok. 20 lat. Przedtem były tylko „pająki” zawieszane pod sufitem w pokoju. Choinka i szopka były zawsze w kościele i nie trzeba było stawiać w domu”[4]. Można wysnuć wniosek, że choinka pojawiła się na stałe dopiero w latach 60. XX wieku. Wtedy to zaczęła istotnie wpływać na wygląd świątecznego wystroju, w zasadzie stała się jego najważniejszym elementem. Gospodynie przywiązywały dużą wagę do jej zdobienia. Ozdoby początkowo wykonywano ręcznie, a wraz z pojawieniem się w sklepach bombek i innych dekoracji wykonywanych fabrycznie rezygnowano z pozostałeś świątecznej dekoracji wnętrza.

Warto zauważyć, że „(…) przedmioty stanowiące świąteczny wystrój wnętrza miały przede wszystkim bogatą treść symboliczną, zaś ich walory estetyczne można traktować jako zjawisko wtórne”[5]. Przede wszystkim miały one za zadanie wprowadzić świąteczną atmosferę poprzez nawiązanie do symboliki danego święta.

Często dbanie o estetykę przejawia się po prostu w dbaniu o czystość, schludność pomieszczenia, bez przywiązywania wagi do jakiś konkretnych zestawień przedmiotów czy kolorów. Znaczącą dla wyglądu mieszkania ma jego schludność, co przekłada się na obowiązek utrzymywania czystości, który dotyczył z reguły kobiet. Większe porządki odbywają się najczęściej przed świętami Bożego Narodzenia i Wielkanocą. Odchodzi się już od niemal obowiązkowego malowania izb przed tymi świętami. W okresie poprzedzającym uroczyste dni odbywają się generalne porządki, natomiast w ciągu roku z reguły raz w tygodniu gospodyni wykonuje pobieżne sprzątanie.

Dawniej na wsi, w okresie przedświątecznym, ozdabiano ściany wycinankami. Informatorka wspomina: „O panie! Na każde święta, to chodziły kobity na jarmark, złotego papieru nakupiły i takie ozdoby, kwiotki, kogutki, konie jak która umiała wycinały i to się na ścianę przyklejało”[6]. „Pod obrazami przyklejano (klejem z mąki i wody) wycinanki o kształcie kwadratowym lub okrągłym w różnych kolorach”[7]. Kolorowe wycinanki ozdabiały ściany zarówno swoimi kształtami oraz komponowanymi z nich przez gospodynie układami.

Ważnym elementem wiejskiej izby, który ulegał dekoracji w okresie Adwentu były święte obrazy. Miały one przede wszystkim znaczenie religijne, wartości estetycznych należałoby się doszukiwać w formach ich zdobień. „Obrazy jeszcze w latach 70-tych inf. przyozdabiała kwiatami, zielonymi gałązkami”[8]. Często wokół obrazów robiono tak zwane korony z żywych lub sztucznych (z bibuły) kwiatów. Otaczały one obraz dokoła. Były zakładane bezpośrednio na obraz lub znajdowały się w pewnym odstępie od niego: „Obrazy ozdabiano kwiatami i robiono tzw. koronę. Ze słomy robiono prostokąt wielkości ramy do której przyczepiano bibułowe kwiaty na drucikach. Całość przymocowywano do ramy tak, że stawała się niewidoczna”[9]. „(…) czasami korony były z jedliny i dopiero do jej gałązek przyczepiano kwiaty”[10].

Kolejnym istotnym elementem, który wpływał na wygląd wiejskiego wnętrza jest podłoga. W wywiadach, na których opieram swój tekst, pojawiają się wspomnienia z czasów, kiedy powszechna była podłoga w postaci klepiska. Z taką formą podłogi związane jest wysypywanie jej żółtym piaskiem na święta. „Zwyczaj wysypywania piaskiem wzorów na podłodze izby czy też podwórza (…) związany jest terytorialnie ze środkową Polską, z lewym brzegiem Wisły. (…) Wysypywanie wzorów przed świętami – aby w ten sposób izba nabrała uroczystego wyglądu – związane jest ściśle z „glinianą” bitą podłogą”[11]. Zwyczaj ten odnaleźć można również w radomskiem, popularne były tu ornamenty geometryczne lub motywy roślinne, niekiedy pojawiały się też postacie zwierzęta np. koguty. Informatorzy wspominają go ze swoich rodzinnych domów: „Piaskiem była sypana tylko w izbie – wzory: koła, kwadraty. Robiła to gospodyni”[12]. Zabiegi te miały na celu zwiększenie estetycznego wyglądu przestrzeni wizualnej chałupy, jedna z informatorek mówi wprost: „Podłoga w sieni była wysypywana piaskiem, żeby było ładnie”[13]. Zwyczaj ten odszedł w zapomnienie wraz z zastąpieniem klepisk podłogami z desek.

Przedświąteczne dekoracje chałup były niezwykle ważnym elementem, życia wiejskiego i świadczyły o właścicielach. „Skłonność do upiększania najbliższego otoczenia, przede wszystkim wnętrza mieszkalnego jest wyrazem bardzo zróżnicowanych potrzeb. Indywidualne odczucie piękna, harmonii, łączy się z aspiracjami społecznymi (naśladowania innych), chęcią zamanifestowania zamożności, wzbudzenia podziwu itp”[14]. Przykłady tych potrzeb można rozwijać i omawiać, można też wymienić ich o wiele więcej, zawsze jednak wśród nich najważniejszy był indywidualizm twórców wystrojów wiejskich wnętrz. Przez to każda dekoracja świąteczna zawsze nacechowana była subiektywizmem, co nadawało jej swoisty charakter.


[1] B. Ogrodowska, Świąteczne zdobnictwo wnętrz, „Polska Sztuka Ludowa”, 1983, nr 1-2, s. 105.

[2] Inf. E. P., Wał, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[3] Inf. Z. W., Gapinin, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[4] Inf. E. P., Wał, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[5] B. Ogrodowska, Świąteczne zdobnictwo wnętrz, „Polska Sztuka Ludowa”, 1983, nr 1-2, s. 95.

[6] Inf. W. G., Gapinin, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[7] Inf. S. W., Bartodzieje, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[8] Inf. T. P., Leszczyny, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[9] Inf. M. Sz., Żdżary, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[10] Inf. F. G., Jastrzębia, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[11] O. Mulkiewicz, Ozdoby rysowane piaskiem, „Polska Sztuka Ludowa”, 1957, nr 4, s. 216.

[12] Inf. Z. G., Dziurków, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[13] Inf. M. M., Tomaszówka, Archiwum Działu Kultury Wsi, Muzeum Wsi Radomskiej.

[14] B. Ogrodowska, Świąteczne zdobnictwo wnętrz, „Polska Sztuka Ludowa”, 1983, nr 1-2, s. 95.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu, zarejestrowanym w Rejestrze Instytucji Kultury prowadzonym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego pod numerem RIK/21/99 NIP 796-007-85-07.   Nasz e-mail to  muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81. Z Inspektorem Ochrony Danych (IOD) skontaktujesz się mailem iod@rodo-radom.pl

Co do zasady Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Przetwarzamy Twoje dane zgodnie z prawem: w przypadku gdy przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze, wykonania umowy oraz gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym. Zawsze prosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie; katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów; przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych; zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody; urządzanie wystaw stałych i czasowych; organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych; prowadzenie działalności edukacyjnej; popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę; udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; prowadzenie działalności wydawniczej, prowadzenie strony www, w tym zakresie serwisów, które poprawiają jakość naszej pracy i poziom oferowanych usług.  

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o przepisy prawa i w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale możemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązków prawnych, które na nas spoczywają oraz w związku z wykonaniem zadań realizowanych w interesie publicznym.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o przepisy prawa obowiązujące w naszym kraju, tak długo, jak przetwarzanie jest  niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze; także w związku z realizacją zadań publicznych oraz do momentu ustania przetwarzania w celach planowania związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich sprostowania, ograniczenia przetwarzania oraz, w zależności od podstawy przetwarzania danych osobowych, także prawo do wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo do ich przenoszenia i usunięcia.

Jeżeli przetwarzanie danych odbywa się na podstawie zgody, masz prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie, jednak bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.

Przysługuje Ci również prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa, gdy uznasz, że przetwarzanie Twoich danych osobowych narusza przepisy prawa.

Podanie danych osobowych jest obligatoryjne w oparciu o przepisy prawa; w pozostałym zakresie dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy, realizację umowy czy usługi.

Szczegółowe zasady ochrony Twojej prywatności znajdują się w naszej Polityce Prywatności i Polityce Cookies.

Administrator Danych Osobowych .