Zamknij

Pamiętamy Velorexy

Pamiętamy Velorexy

Velorex - to trójkołowy pojazd (motorová tříkolka) produkowany w Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej w latach 1948-1973.

W Czechach, w Nowym Mieście nad Metują, w pomieszczeniach przy dziedzińcu prywatnego renesansowego zamku, można zwiedzić niewielką, unikatową ekspozycję poświęconą historii pojazdów Velorex. Eksponaty należą do Luboša Bernáška, właściciela restauracji w niedalekiej miejscowości Hořičky. Na wystawie znajdziemy kilka modeli Velorexa w pełnej krasie, a także eksponat w nálezovém stavu, naznaczony zębem czasu, pokazany tak, jak zachowała go historia. Pojazdom towarzyszą silniki różnej pojemności i mocy, jakie stosował producent w poszczególnych modelach a także galeria historycznych zdjęć, prospektów, dokumentów, opisy. Właściciel oferuje też przejażdżki Velorexami, z kierowcą, lub prowadzonymi samodzielnie. To oczywiście nie jedyna atrakcja Nowego Miasta – urokliwego miejsca o bogatej tradycji, ze staromiejskim centrum położonym na skale otoczonej z trzech stron rzeką. Ponieważ jednak Velorexy przed laty nietrudno było spotkać na naszych drogach, także na wsi, warto je dziś przypomnieć.

Velorex – to trójkołowy pojazd (motorová tříkolka) produkowany w Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej w latach 1948–1973. Charakterystyczne dwuosobowe nadwozie o poszyciu z dermatoidu i motocyklowe koła wyróżniały go spośród ubogiego pejzażu motoryzacyjnego lat 1960 i 1970. Pod względem rodzaju konstrukcji, pojazd ten był cyclecar’em (w wolnym przekładzie motocyklo-samochodem).

Koncepcja cyclecar’a narodziła się w USA w początkach XX wieku, w czasie, gdy popularność zdobywał niezwykle tani Ford T, a liczni drobni producenci przymierzali się do wprowadzenia na rynek jeszcze łatwiej dostępnych środków lokomocji. Tak doszło do skrzyżowania motocyklowego napędu z nadwoziem umożliwiającym stabilniejsze warunki podróży. Cyclecary nigdy nie stały się konkurencją dla pełnoprawnego samochodu osobowego, ale powstało bardzo wiele różnorodnych odmian.

Do najciekawszych i najdojrzalszych należały niewątpliwie brytyjskie Morgany, i właśnie trójkołowy Morgan zainspirował braci Mojmira i Franciszka Stránských, którzy od 1935 roku w mieście Česká Třebová prowadzili przydomowy warsztat Moto-Velo-Sport zajmujący się naprawą rowerów i motocykli. W 1945 roku powstał wykonany rzemieślniczo pierwszy egzemplarz, którego nadwozie miało szkielet z rurek i poszycie z cienkich blach aluminiowych, mechanizmy napędowe pochodziły zaś z motoroweru CZ 100. Pojazd otrzymał nazwę Oskar, co podobno miało źródłosłów w pojęciu „wóz na osiach” (po czesku: kára na ose). Delikatny i słaby, szybko został przekonstruowany z wykorzystaniem solidniejszych zespołów motocyklowych marki Jawa. Pokrycie nadwozia zmieniono na płótno a następnie na dermatoid. Wśród testowanych silników znalazł się nawet dwusuw PAL o pojemności 300 ccm – jednostka przeznaczona do stacjonarnego napędu urządzeń rolniczych. Może właśnie ten etap kształtowania konstrukcji wydaje się nam – w muzeum wsi, gromadzącym między innymi wiejskie maszyny autarkiczne – szczególnie bliski.

Metody wytwarzania Oskarów (pierwsza seria opuściła warsztat w roku 1948) także nie przypominały produkcji przemysłowej. Jednak w tuż powojennym czasie zapotrzebowanie na możliwie tanie w produkcji i utrzymaniu pojazdy, zapewniające w miarę godziwe warunki podróży, było znaczne, nie tylko w Czechosłowacji. To wtedy BMW podjęło produkcję trójkołowej Isetty (konstrukcji włoskiej), do której wsiadało się przez jedyne drzwi, jakimi była otwierana przednia ścianka nadwozia, odchylająca się wraz z kierownicą; podobny był Zundapp Janus, a w trójkołowcu Messerschmitt KR175 zajmowało się miejsce po uchyleniu na bok kopułki dachu wraz z oknami, by zasiąść za motocyklową kierownicą. Na ich tle słowiański Oskar okazywał się znacznie bardziej funkcjonalny, w końcu wsiadało się doń poprzez dwoje „normalnych” bocznych drzwiczek, miał też samochodowe koło kierownicze. Za to pokryte dermatoidem nadwozie z pewnością nie dorównywało eleganckim, blaszanym poszyciom zachodnich braci, choć jego kształt miał sporo swojskiego wdzięku.

Docelowa konstrukcja miała napędzane łańcuchem pojedyncze tylne koło i dwa koła przednie kierowane, każde przykryte indywidualnym błotnikiem. Silnik znajdował się w tylnej części, przed nim ulokowano dwuosobową kanapę, dla kierowcy i pasażera. Dach był składany, a więc pojazd był kabrioletem. Najmocniejszy ze stosowanych, 16-konny silnik rozpędzał samochodzik do 85 km/h. Skrzynka biegów o czterech przełożeniach nie miała biegu wstecznego, ale silnik można było uruchomić w dwóch kierunkach obrotów, więc Velorexem teoretycznie można by jechać do tyłu z takimi samymi prędkościami, jak do przodu…

Problem stanowiły, niestety, wynikające z rygorów komunistycznej gospodarki ograniczenia dystrybucyjne, jakie musieli pokonać prywatni producenci. Bracia Stránský posłużyli się wybiegiem polegającym na złożeniu w Ministerstwie Zdrowia wniosku o uznanie przydatności pojazdu dla osób niepełnosprawnych. W konsekwencji w roku 1950 warsztat przejęła państwowa firma Velo w Hradec Králové, później przemianowana na Velorex, zobowiązana do produkcji pojazdów inwalidzkich na mocy planów rządowych. Tani, a więc łatwo dostępny Oskar, miał być sprzedawany niepełnosprawnym na przydział, po kwalifikacji lekarskiej. Warsztat Stránských stał się oddziałem firmy Velo, ale już po roku wyposażenie maszynowe wraz z sześcioma pracownikami przeniesiono do większego zakładu w Solnicy. Pojazdy wytwarzano najpierw pod nazwą Oskar-Velorex, a po roku 1956 – Velorex. Najpopularniejszy model, Velorex 16/350 był produkowany do roku 1973, powstało 12000 egzemplarzy, których ponad połowę wyeksportowano do państw ówczesnego bloku wschodniego. Wg noty w Wikipedii (https://pl.wikipedia.org/wiki/Velorex), fakt, że Velorexami jeździły także osoby w pełni zdrowe, miał być wynikiem nadużyć. Czy możemy mówić o nadużyciach w Polsce, nie wiem, o ile jednak pamiętam sporo Velorexów, to raczej kojarzę je z osobami nie zdradzającymi oznak inwalidztwa. W tamtych latach widywało się zaś produkowane w Niemieckiej Republice Demokratycznej trójkołowe wózki inwalidzkie Piccolo, jednoosbowe, oraz później dwuosobowe Simson Duo, które można było prowadzić tylko przy pomocy rąk, i korzystały z nich osoby z niepełnosprawnością ruchową. Ale to już całkiem inna historia.

Dziś, jak chyba każdy zabytkowy pojazd, Velorex ma grono fanów, funkcjonuje w Polsce Klub Miłośników Velorexa, a nawet odbywają się europejskie rajdy tych pojazdów. Co więcej, w roku 2010 na Motosalonie w Brnie zaprezentowano następcę Velorexa pod marką Velor-X-trike. Nowy model przypomina Velorexa kształtem karoserii, motocyklowym układem napędowym i niektórymi szczegółami konstrukcyjnymi; jest wyposażony w najnowszą technologię, m. in. światła ksenonowe, ekran dotykowy LCD, czteropunktowe pasy bezpieczeństwa. Moc jego silnika to 200 KM, a cena dorównuje Skodzie Octavii. Więc to znów całkiem inna historia…

Fotografia szkieletu nadwozia pochodzi ze strony: http://barnfinds.com/thats-right-its-a-58-velorex-oskar/

msz

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu, zarejestrowanym w Rejestrze Instytucji Kultury prowadzonym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego pod numerem RIK/21/99 NIP 796-007-85-07.   Nasz e-mail to  muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81. Z Inspektorem Ochrony Danych (IOD) skontaktujesz się mailem iod@rodo-radom.pl

Co do zasady Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Przetwarzamy Twoje dane zgodnie z prawem: w przypadku gdy przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze, wykonania umowy oraz gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym. Zawsze prosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie; katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów; przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych; zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody; urządzanie wystaw stałych i czasowych; organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych; prowadzenie działalności edukacyjnej; popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę; udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; prowadzenie działalności wydawniczej, prowadzenie strony www, w tym zakresie serwisów, które poprawiają jakość naszej pracy i poziom oferowanych usług.  

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o przepisy prawa i w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale możemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązków prawnych, które na nas spoczywają oraz w związku z wykonaniem zadań realizowanych w interesie publicznym.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o przepisy prawa obowiązujące w naszym kraju, tak długo, jak przetwarzanie jest  niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze; także w związku z realizacją zadań publicznych oraz do momentu ustania przetwarzania w celach planowania związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich sprostowania, ograniczenia przetwarzania oraz, w zależności od podstawy przetwarzania danych osobowych, także prawo do wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo do ich przenoszenia i usunięcia.

Jeżeli przetwarzanie danych odbywa się na podstawie zgody, masz prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie, jednak bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.

Przysługuje Ci również prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa, gdy uznasz, że przetwarzanie Twoich danych osobowych narusza przepisy prawa.

Podanie danych osobowych jest obligatoryjne w oparciu o przepisy prawa; w pozostałym zakresie dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy, realizację umowy czy usługi.

Szczegółowe zasady ochrony Twojej prywatności znajdują się w naszej Polityce Prywatności i Polityce Cookies.

Administrator Danych Osobowych .