W Domu Ludowym znajdującym się na terenie Muzeum Wsi Radomskiej od 10 kwietnia do 3 maja będzie prezentowana wystawa wielkanocna ze zbiorów Mariana Sołobodowskiego.
Marian Sołobodowski urodził się w 1949 roku z Brodnicy, mieszkał w Grudziądzu, a od roku 1983 jest mieszkańcem Warszawy. Ukończył prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jest również absolwentem Podyplomowych Studiów Menedżerskich na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Do roku 1989 zajmował stanowisko sekretarza Krajowej Komisji Historycznej Zarządu Krajowego Związku Młodzieży Wiejskiej. W latach 1994–1996 był doradcą dyrektora Centrum Animacji Kultury przy stołecznym Ministerstwie Kultury. Po reformie administracyjnej Polski z 1999 roku związany z Samorządem Województwa Mazowieckiego, gdzie piastował funkcję kierownika Wydziału Kultury w Departamencie Kultury, Promocji i Turystyki.
Na ścieżce zawodowej Marian Sołobodowski realizował się jako prawnik i animator kultury, łącząc swe wykształcenie i zdobyte umiejętności z rolą społecznika i pasjonata regionalnej spuścizny ludowej. Organizuje liczne przedsięwzięcia artystyczne, społeczne i charytatywne o zasięgu lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Jest inicjatorem Ogólnopolskiej Nagrody im. ks. Janusza Pasierba oraz Dorocznych Dni Kultury Kurpiowskiej w Warszawie. Przynależał i zakładał organizacje o charakterze społecznym, jak Stowarzyszenie Dziennikarzy im. Władysława Reymonta, czy Towarzystwo Ochrony Dziedzictwa Kurpiowszczyzny im. Adam Chętnika na stanowisku wiceprezesa. Wspiera też i promuje działalność środowiska polskich Kresowiaków. Jego przedsięwzięcia koncentrują się na promowaniu wartości kultury narodowej i ludowej, łącząc też oba nurty jako nierozdzielne i nadal żywe źródła polskiej tożsamości. Za swe zaangażowanie społeczne i pracę na rzecz kultury Marian Sołobodowski został uhonorowany wieloma odznaczeniami: Brązowym, Srebrnym i Złotym „Krzyżem Zasługi”, Medalem Złotym za Długoletnią Służbę, Odznaką Honorową „Zasłużonemu dla Kultury Polskiej”, Nagrodą Prezesa Związku Kurpiów w Ostrołęce KURPIK 2004, Honorową Nagrodą Hetmana Polskich Kolekcjonerów im. Jerzego Dunin-Borkowskiego.
Jedną z pasji Mariana Sołobodowskiego jest kolekcjonowanie sztuki ludowej. Zgromadzone przez niego zbiory prezentowano na dziesiątkach wystaw w placówkach kultury, między innymi w Brodnicy, Bydgoszczy, Grudziądzu, Krakowie, Legionowie, Legnicy, Płocku, Opinogórze, Ostrołęce, Otwocku, Sierpcu, Warszawie.
W swych zbiorach posiada różne rodzaje twórczości, w tym około cztery tysięce pocztówek z całego świata. Kolekcja obejmuje okres od 2 połowy XIX wieku aż po czasy współczesne. Zbiór jest promowany dzięki publikacjom, na przykład książce „O Niepodległość. Wystawa pocztówek patriotycznych ze zbiorów Mariana Sołobodowskiego” pod redakcją Tadeusza Skoczka, wydanej przez Muzeum Niepodległości w Warszawie w 2019 roku.
Historia kartek pocztowych, będących sposobem komunikacji międzyludzkiej, sięga 2 połowy XIX wieku. Widokówka, oprócz funkcji przesyłania sobie wiadomości, posiadała wiele dodatkowych walorów. W wartości estetyczne wkomponowane były treści kształtujące system aksjonormatywny, a więc świadomość i tożsamość. Jednocześnie stanowiły odbicie polskiej kultury przekazane przez autorów prac – artystów malarzy, grafików, ilustratorów książek. Dlatego też w kartkach pocztowych odnajdujemy liczne odwołania do aktualnej sytuacji społeczno-politycznej, przypomnienie ważnych postaci i wydarzeń historycznych, przybliżenie twórczości literackiej i malarskiej artystów, odniesienia religijne i dawną obyczajowość (ponadto warto zauważyć, że zbiór zawiera również widokówki zagraniczne).
Spośród wielowątkowej tematyki pocztówek ze zbiorów Mariana Sołobodowskiego można wyróżnić wątek chrztu Polski, niepodległościowy, militarno-patriotyczny, miłosny, kobiecy, okolicznościowy, artystyczny, religijny, obrzędowo-obyczajowy. W ostatniej z wymienionych grup mieści się wystawa prezentowana obecnie w radomskim Muzeum.
W ekspozycji można dostrzec kilka wątków. Wprowadzeniem do okresu wielkanocnego są przygotowania w postaci bielenia domu i szykowania pisanek. Tematem wiele obiektów jest Niedziela Palmowa wraz z dawną formą palemek. Święcenie pokarmów odbywało się w chałupach bogatszych gospodarzy, ale też przed kościołem. Przyniesione pod świątynię pożywienie rozkładano na ziemi, ponieważ dawniej święcono całość, a nie symboliczną część produktów spożywczych przygotowanych na święta. Centralnym motywem wielkanocnym jest zmartwychwstanie Chrystusa i symbol krzyża, jako narzędzia Męki i Zbawienia. Ważnym dniem był też śmigus-dyngus. W pracach widzimy, że na wsi rubaszna tradycja oblewania wodą kobiet nie przebiegała w sposób symboliczny, tak jak w mieście, gdzie damy skrapiano perfumami.
Widokówki potrafią zaciekawić sposobem wykonania, dekorowania, stylizacji i treści napisów, bogactwem motywów i kolorystyki. Zawarte w nich formy i wzornictwo jest reprezentatywne dla stylów właściwych dla przed- i powojennej Polski. Stare, skorelowane ze sobą wątki, jak białe baranki i owieczki, jajka i pisanki, wielkanocne ciasta – baby, koguty, kury i kurczaczki, śpiewające ptaki, zajączki, zieleń, kwiaty, bazie i palmy, słońce, woda, dzieci, bijące dzwony są nadal uznane i rozpoznawalne jako nośniki wielkanocnych treści. Posiadały one zasięg europejski, właściwy dla kręgu kultury chrześcijańsko-ludowej. Zwierzęta i przyroda są ukazane w kontekście radosnego religijnego zmartwychwstania. Twórcy kart dokonywali antropomorfizacji różnych gatunków stworzeń, przedstawiając je w ubraniach, chodzące na dwóch nogach jak ludzie lub podczas wykonywania czynności właściwych dla człowieka, np. kierowania pojazdem, niesienia różnych przedmiotów, bujania huśtawką, grania na instrumentach, robienia na drutach, malowania jajek. Zwierzętom z pocztówek udziela się świąteczna, a zatem pogodna, entuzjastyczna atmosfera dzielona z ludźmi. Ten brak strachu zwierząt przed człowiekiem jest charakterystyczny dla dawnych wyobrażeń o raju, gdzie nie przelewano krwi, panowała zgoda i pokojowe nastawienie, wynikające z braku przymusu pracy oraz obfitości pożywienia. Z tym wątkiem wiąże się prezentowana w pocztówkach niezwykłość i nierealność sytuacji czasu świętowania oraz dziwne proporcje elementów treści widokówek. I tak widzimy na kartach ogromne pisanki, z których wykonane są auta, rowery, huśtawki, pudła instrumentów, łóżka, domy, balony, samoloty, wagony i lokomotywy, ręczną pompę wodną i ustawiony przy niej pojemnik do nalewania wody, malowane jajka jako ludzkie korpusy i głowy, komitywę między różnymi gatunkami zwierząt, obecność istot nadprzyrodzonych, jak krasnale lub mieszkańcy nieba. Święto jest bowiem zawieszeniem praw obowiązujących w codzienności, a ponadto wtargnięciem w ludzkie realia rzeczywistości zaświatowej, która jest inna niż ziemska, a porządek ten może być w odniesieniu do naszego porządku wręcz „na opak”.
Podejście do treści przekazywanych w pocztówkach zmienia się w okresie PRL-u. Zauważalne jest odejście od kanonu religijnego, mitologicznego i zwyczajowego na rzecz kultury w większym stopniu zlaicyzowanej i odnoszącej się do integracji rodziny (coraz mniej reprezentującej dawny model egzystencji), do czasu zabawy i rozrywki.
Oprócz pocztówek na wystawie prezentowane są pisanki wykonane tradycyjnie, czyli metodą batikową i poprzez wydrapywanie wzorów. Barwne jaja zrobione są również w nowatorski sposób z jaj strusich, cekinów, filcowanej wełny oraz metodą dekupażu. Obok obiektów z polskich regionów można przyjrzeć się pisankom białoruskim, jak również huculskim z ich charakterystycznym wzornictwem i kolorystyką, z przewagą barwy pomarańczowej, żółtej i czarnej (co przekłada się na innej dziedziny sztuki tamtego obszaru).
Autor kolekcji udostępnił też wycinanki łowickie i kurpiowskie. Spośród nich przyciągają wzrok wielobarwne, bogate w ornamentyce kodry, będące nalepianymi na papierowe podłoże barwnymi fragmentami kolorowego papieru. Inną formą sztuki ludowej są drewniane rzeźby Chrystusa, wraz z formą tak charakterystyczną dla kultury wsi, jaką jest Frasobliwy. Można przyjrzeć się także misternie wykonanym z kolorowej bibuły wielkanocnym palmom z Kurpiowszczyzny.
W sygnalizowanych przejawach ludowej twórczości jest zawarty element wejścia w nowy czas w obrębie chrześcijańsko-ludowego kalendarza. Zmartwychwstanie Boga zbiega się z odrodzeniem przyrody. Symbolem odnowy jest ruch, będący znakiem życia. Jest on obecny w wielu wątkach wielkanocnych: w wyjściu Chrystusa z grobu, w solarnych znakach wirowych (wiatraczki, swastyki), w przyjściu wiosny po długiej zimie, kruszeniu się lodów na rzekach i spływaniu kry do morza (gdzie według wierzeń jest siedziba zła i śmierci), we wzroście zieleni, w polewaniu się wodą i dyngusowej gonitwie, wreszcie z wyniesieniem za wieś Marzanny symbolizującej zimę i wniesieniem Gaika – zielonej i barwnie przystrojonej gałęzi kojarzonej ze słońcem i odnową po zimowej martwocie.
Ekspozycja na przykładzie twórczości wielkanocnej przekrojowo przybliża bogactwo części polskiego dziedzictwa. Pokazana na wystawie sztuka jest więc obrazem świata minionych pokoleń, odmalowanym przez artystów komunikujących tym samym o mentalności swojej, ale też umysłowości odbiorców swych prac. Porównując obiekty z przestrzeni stu kilkudziesięciu lat mamy możliwość poznać historię kultury, jej ciągłość i przemiany. Pocztówki przypominają też dawny zwyczaj obdarowywania się pisankami, a przecież sama widokówka stanowiła formę prezentu z darem dobrego słowa. Należy pamiętać, że dla naszych przodków życzenia nie były pustym konwenansem, gdyż, jak wierzono, i błogosławieństwa i przekleństwa mogły realnie wpłynąć na sytuację życiową. Biorąc pod uwagę, że współczesna kultura nierzadko korzysta z przebrzmiałych tradycji i je dostosowuje, nie jest powiedziane, że i te praktyki nie wrócą do łask i powszechnego obiegu.
