Mieszkańcy wsi i miast przyzwyczaili się już do bliskiego sąsiedztwa ptaków. Czy jednak rozróżniają, jakie gatunki odwiedzają ich osiedla i korzystają z karmników? Poznajcie najpospolitsze dzikie ptaki sąsiadujące z ludźmi.
czarnogłówka
Jedna z naszych rodzimych sikor. Zasiedla całą Polskę, nawet świerczyny wysokogórskie. Czasem gniazduje nawet w przydrożnych wierzbach, zadrzewieniach śródpolnych oraz miejskich parkach. Czarnogłówki bardzo chętnie zasiedlają budki lęgowe, ale najchętniej wybierają naturalne dziuple (czasem nawet wykuwają je samodzielnie!) Podczas mroźnych zim nasze rodzime czarnogłówki migrują na zachód, u nas zaś, mogą zimować stada z Europy Wschodniej (zwłaszcza na Wybrzeżu i Mazurach). Czarnogłówkę łatwo pomylić z sikorą ubogą – ta jednak woli przebywać z dala od ludzi, w zwartych kompleksach leśnych. Czarnogłówki, jak wszystkie inne sikory, latem żywią się owadami, zimą zaś nasionami oleistymi. Czasem także padliną…
bogatka
Chyba najlepiej znana sikora – najczęściej odwiedza karmniki, także te zlokalizowane w centralnych dzielnicach miast (jako jedyna przedstawicielka sikor!)
Nawet w sezonie lęgowym bogatki nie unikają ludzi. Budują gniazda wszędzie, nawet w najdziwniejszych miejscach – na placach zabaw, w rozdzielniach prądu, czy nawet w słupkach ogrodzeniowych czy skrzynkach na listy… Bardzo chętnie zajmują budki lęgowe.
Przy karmnikach można obserwować ciekawe zachowania bogatek. Częste bójki trwają do czasu, gdy w karmniku nie pojawi się dominujący samiec – z szeroką czarną pręgą na piersi. Jemu ustępują miejsca wszystkie ptaki.
modraszka
Bardzo chętnie odwiedzają karmniki. Mimo, że są dużo mniejsze od bogatek, potrafią skutecznie je przepędzać. Są niezwykle ciekawskie. Gdy są zaniepokojone zbliżającym się intruzem (inny ptak lub drapieżnik) stroszą niewielki czubek na głowie. Często gniazdują w pobliżu ludzi, podobnie jak bogatki, nawet w słupkach ogrodzeniowych.
kowalik
Jest bardzo pospolity na nizinach, zasiedla jednak całą Polskę. Jego cecha szczególna, to umiejętność chodzenia po pniach drzew w różnych kierunkach, także głową w dół (nie potrafi tego żaden inny ptak!). Latem kowaliki żywią się owadami wydobywanymi ze szczelin kory, zimą, nasionami oleistymi.
Lęgi zakładają w dziuplach opuszczonych przez dzięcioły (duże lub czarne). Zamurowują wejścia do dziupli, pozostawiając jedynie wąski otwór, średn. ok. 3,5 cm. Jest to niezwykła umiejętność. Jako materiału budowlanego używają gliny i iłu, prawdopodobnie zmieszanych ze śliną. Nietypowe jest również gniazdo kowalika – ptak wyścieła je łuskami z kory sosen.
dzwoniec
Dzwońce zamieszkują prawie wszystkie typy siedlisk leśnych, także zadrzewienia i parki. Ostatnio coraz więcej ich w pobliżu ludzi, niż w siedliskach leśnych. Pojawiają się licznie w ogrodach i parkach, na cmentarzach i skrajach lasów. Gniazda budują w gęstych iglastych krzewach, w żywopłotach, ale także na drzewach liściastych – lipach, akacjach i głogach. Żywią się nasionami, pąkami, fragmentami owoców roślin, Pisklęta karmione są także małymi owadami i ich larwami. Zimą dzwońce bardzo chętnie zjadają pokarm wyłożony w karmnikach.
wróbel
Ptaki, które już dawno nauczyły się żyć blisko ludzi. Gnieżdżą się w szczelinach budynków, pod dachami lub w budkach lęgowych. Czasami wykorzystują gniazda oknówek lub zamieszkują niższe piętra gniazd bocianich (pamiętacie Wróbelka Ćwirka?).
Wróble stadnie przebywają w okolicy miejsca, w którym przyszły na świat. Jesienią prawie nie opuszczają ludzkich podwórzy. Żywią się ziarnami, czasem wyjadają pokarm zwierząt podwórkowych.
mazurek
Mazurki, w przeciwieństwie do wróbli, zajmują rozleglejsze tereny i stadnie koczują po okolicy. Gniazdują w dziuplach, budkach lęgowych, a także pod dachówkami lub w szczelinach
budynków.
Ich dieta zmienia się sezonowo, a wraz z nią – kształt ich dzioba. Wiosną zjadają głównie owady i ich larwy, mając dziób dłuższy i cieńszy, niż w zimie, kiedy żywią się głównie nasionami. Skubią nasiona dzikich roślin, w tym bylic, traw, rdestu ptasiego, dzikiego prosa. Czasem dożywiają się resztkami zbóż. Bardzo chętnie korzystają z zimowego dokarmiania. Bez tego czasem trudno byłoby im przetrwać do wiosny.
czyż
Mały ptak z ostrym dziobkiem. Latem rzadko można go obserwować – przebywa w rozległych borach. Jesienią przenosi się do drzewostanów olchowych oraz w okolice strumieni i dróg, gdzie olchy rozsypują swoje nasiona – ulubiony pokarm czyży. W tym czasie chętnie odwiedza również karmniki, by posilić się ziarnami pełnymi energii.
grubodziób
Powszechny w całej Polsce, przeważne w sadach i lasach liściastych. Jest dość skryty, dlatego poza sezonem zimowym rzadko można go obserwować.
Żywi się nasionami, zwłaszcza buka i graba, lubi też rozgryzać pestki drobnych wiśni. Latem uzupełnia dietę owadami, a zimą chętnie odwiedza karmniki.
Ptaki pojawiające się u nas zimą, to zwykle przybysze ze Wschodu, nasze grubodzioby zimują na zachodzie Europy.
trznadel
Bardzo pospolity ptak wielkości wróbla. Zamieszkuje brzegi lasów, zarośla i przydrożne aleje. Dawniej trznadle stadnie przybywały na zimę do zagród, w okolice stodół i stajen – celem tych migracji był pokarm – trznadle wyjadały niestrawione nasiona owsa z końskich odchodów. Obecnie to źródło pokarmu zanikło, ale w gospodarstwach wciąż nie brakuje innych smakołyków dla trznadli. Znajdują się one także w tworzonych przez nas karmnikach.
dzięcioły (dz. duży, dz. czarny, dz. zielony)
Dzięcioły kojarzymy zwykle z dużymi kompleksami leśnymi – i rzeczywiście część z nich je zamieszkuje, ale kilka gatunków chętnie odwiedza osady ludzkie, zimą korzystając z dobrodziejstwa karmników.
Żywią się owadami, larwami żyjącymi w drewnie, mrówkami i ich larwami, gąsienicami, ale także orzechami, nasionami drzew, czasem ich ofiara padają nawet pisklęta mniejszych ptaków (dz. duży), nie pogardzą też padliną… Za karmników wyjadają chętnie słoninę, ziarna oraz owoce.
kos
Ten ptak świetnie przystosował się do życia w osiedlach ludzkich. Jeszcze na początku XX w. kosy zamieszkiwały głównie cieniste i wilgotne lasy. Żerowały w ich dnie, rzadko pokazując się na polanach. Obecnie wiele z nich zamieszkuje nawet niewielkie miasta. Bez problemu znajdują tam pokarm, Żywią się ślimakami, dżdżownicami, owadami i ich larwami. Jesienią przerzucają się na drobne owoce, zwłaszcza jagody. W karmniku najchętniej zjedzą jabłka!
kwiczoł
Nasz kolejny sąsiad. Kwiczoły są bardzo pospolite, licznie zamieszkują parki, przydrożne aleje drzew. Lubią także skraje lasów i doliny rzek. Kwiczoły są mało płochliwe – można z powodzeniem je obserwować. Szczególnie aktywne są po deszczu, kiedy żerują na ziemi, wyciągając dżdżownice. Żywią się także owadami, a zimą uwielbiają owoce drzew i krzewów. Jeśli będziemy dokarmiać je jabłkami, na pewno często będą nas odwiedzać.
UWAGA: Młode, nielotne jeszcze kwiczoły często można spotkać na ziemi. Koniecznie należy zostawić je w spokoju! Corocznie do ptasich azylów trafiają ogromne ilości tych ptaków, przyniesionych przez nieświadomych ludzi. Najlepsze, co można wtedy zrobić, to popatrzeć na nie i odejść. Nie dotykać!
krukowate (sójka, sroka, kawka, gawron, wrona)
Rodzina krukowatych to intelektualna elita świata ptaków. Ich bystrość pozwala im doskonale dostosowywać się do środowiska i opanowywać osiedla ludzkie, w szczególności miasta pełna łatwo dostępnego pokarmu.
W zależności od gatunku, zjadają rozmaite owady i inne bezkręgowce, drobne gryzonie, pisklęta i jaszczurki, leśne owoce, a jesienią głównie żołędzie, bukiew (nasiona buka) i orzechy laskowe. Krukowate żyjące w mieście jedzą wszystko, co uda im się znaleźć, w tym odpadki! Z karmnika zjedzą chętnie słoninę i mieszanki tłuszczowe.
kaczki i łabędzie
W naturze żywią się głównie roślinnością wodną i lądową, odcedzają z wody drobne bezkręgowce, zjadają drobne płazy i narybek. Zimą chętnie zjedzą rozdrobnione ugotowane warzywa. Nie bez powodu, w niektórych regionach Polski „kaczym żerem” nazywa się tradycyjną sałatkę jarzynową, przygotowywaną z siekanych warzyw, podobnie, jak pokarm dla kaczek…
UWAGA: Chleb może być tylko pokarmem dodatkowym! Ptaki dokarmiane dużą ilością chleba (np. w parkach, w okolicy zbiorników i cieków wodnych w miastach) narażone są na poważne choroby układu pokarmowego i co za tym idzie – podatność na inne schorzenia. Poza tym, chleb (szczególnie gdy wykładany jest w dużych ilościach) szybko się psuje i sprzyja rozwojowi organizmów chorobotwórczych. Zawiera także szkodliwą dla ptaków sól i dodatki chemiczne.
Jak widać, ptaki żyjące w naszym sąsiedztwie to nie tylko „wróbelki”… Warto mieć oczy szeroko otwarte, by dostrzec bogactwo przyrody, w której żyjemy. W Muzeum Wsi Radomskiej zobaczycie te, oraz wiele innych ptaków – zagrody, pola i nadrzeczny las stwarzają im doskonałe warunki bytowania.
Pod artykułem znajduje się ulotka z informacjami dotyczącymi rodzajów pokarmu zimowego dla ptaków. Możecie ją pobrać, wydrukować i korzystać z niej w pomocy ptasim sąsiadom.
Źródła:
- Jan Sokołowski, Ptaki Polski, WSIP, Warszawa, 1979
- Andrzej G. Kruszewicz, Ptaki Polski – Encyklopedia ilustrowana, MULTICO, Warszawa, 2005
