I poszedł na pole i stanął wśród ptaków. Gdy tylko zaczął mówić, ptaszęta sfrunęły
z drzew, otoczyły go i oczekiwały bez ruchu na to co powie, a zbliżały się tak, że niektóre
z nich usiadły na jego ramionach, pochowały się w fałdy habitu!...
J. Joergenson, Święty Franciszek z Asyżu. Na tle swojej epoki., Warszawa 1912, s. 241.
Leśne, paniusiu, lubię najbardziej. Taką ziąbkę albo mysikrólika, co nie deka, ale na gramy waży, maleńki. Pójdę do lasu, posłucham, popatrzę, poprzyglądam się. Ciekawi mnie.
I radośniej jakoś…
J. Twardowska, Stefan Ślażyński o sobie, Wojewódzki Informator Kulturalny 1984, nr 5/66, s. 24-25.
Stefan Ślażyński był wyjątkową indywidualnością twórczą w dziedzinie rzeźby ludowej. Ten oryginalny, naturalny, niezmanierowany, o niesamowitym talencie człowiek urodził się w 1912 r. w Stanisławicach koło Kozienic. Wychowywał się w wielodzietnej, chłopskiej rodzinie. W czasie II wojny światowej uczestniczył w kampanii wrześniowej, a następnie kontynuował walkę w Batalionach Chłopskich oraz Armii Krajowej.
Utrzymywał się z gospodarstwa rolnego, które pochłaniało większość jego czasu. Dodatkowy zysk czerpał z odziedziczonego po ojcu warsztatu szewskiego. Od 1955 do 1961 roku był również właścicielem wiatraka. W latach 70-tych pracował jako palacz w Elektrowni „Kozienice”, następnie w Szkole Podstawowej nr 1 oraz w Zakładach Ceramiki Radiowej w Kozienicach. W 1979 roku przeszedł na rente. Po śmierci żony w 1981 roku zamieszkał u syna w Zdziczowie.
Zmarł na zawał serca 27 stycznia 1989 roku w wieku siedemdziesięciu siedmiu lat. Jego grób znajduje się w Kozienicach.
Zamiłowanie Stefana Ślażyńskiego do rzeźbienia w drewnie sięga najmłodszych lat. Już w dzieciństwie „strugał za krowami”. Osobą, która rozbudziła w nim tę pasję był rzeźbiący w kamieniu wujek Stanisław Wójcik z Płocka.
Przełomowym momentem w działalności twórczej było spotkanie ze słynnym rzeźbiarzem ze Świerży Górnych Leonem Kudłą. Będący u schyłku swojego życia mistrz dłuta zwrócił się do niego z prośbą o wyrzeźbienie figury Chrystusa Króla. Od tej pory Stefan Ślażyński pomagał tracącemu powoli czucie w rękach „najlepszemu twórcy tamtejszych lat”. Wiele lat po śmierci Kudły w 1964 roku zwrócił na niego uwagę kolejny rzeźbiarz ośrodka kozienickiego Grzegorz Szewczyk.
Działalność artystyczną Stefana Ślażyńskiego można podzielić na dwa okresy. Pierwszy z nich datuje się od dzieciństwa, czyli od pierwszych prób rzeźbiarskich,
do momentu „odkrycia go” przez etnografów podczas badań terenowych w 1977 roku. Motywem przewodnim jego prac były ptaki i zwierzęta zamieszkujące Puszczę Kozienicką, na której skraju mieszkał. Ponadprzeciętna wrażliwość artysty na przyrodę oraz codzienne z nią obcowanie skłaniała go do rzeźbienia coraz to nowych gatunków fauny. Powstałe „dla własnej przyjemności” ptaki ozdabiały jego dom w Stanisławicach bądź rozdawane były jako upominki dla najbliższych i znajomych.
Drugi, zupełnie nowy etap w twórczości Stefana Ślażyńskiego rozpoczął się wraz z otwarciem wystawy jego prac w Powiatowym Domu Kultury w Kozienicach w 1978 roku. Zaprezentowane przez niego rzeźby ptaków i „Chrystusa z otwartym sercem” spotkały się z wielkim uznaniem. Od tego momentu postać rzeźbiarza przestała być anonimowa stając się ośrodkiem zainteresowania etnografów, znawców i miłośników sztuki ludowej. Nie pozostało to bez wpływu na jego aktywność artystyczną. Nieustannie zachęcany zaczął rzeźbić więcej. Szczególną motywację stanowiły dla niego organizowane przez różne instytucje (np. Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu, Uniwersytet Ludowy w Turnie) konkursy. Z jednej strony narzucały mu odgórnie tematykę, z drugiej mobilizowały go do tworzenia. Konkursowe prace spotykały się z wielkim uznaniem, co owocowało licznymi nagrodami dla rzeźbiarza. Już w trzy lata po jego „odkryciu” został przyjęty do Stowarzyszenia Twórców Ludowych i uhonorowany za swoje osiągnięcia Dyplomem Honorowym Ministra Kultury i Sztuki.
Poszczególne instytucje, które wzięły pod opiekę utalentowanego rzeźbiarza, w tym przede wszystkim Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu oraz Stowarzyszenie Twórców Ludowych w Lublinie, odcisnęły swoje piętno na jego dziełach. Do tej pory monotematyczny zaczął sięgać po tematy z Biblii, patriotyczne (płaskorzeźby: „Granica pokoju”, „Wrzesień 1939”), a także związane z życiem wsi.
Mimo wykorzystywania różnych motywów, Stefan Ślażyński określany jest przede wszystkim jako „rzeźbiarz ptaków”. One pobudzały jego wyobraźnię. Znał ich dużo i potrafił odróżnić, jak mówił: „skowronka polowego od borowego, sikorkę bogatkę od ubogiej czy czubatki”. Rzeźbiąc je starał się wiernie oddać rzeczywistość. Jego ptaki są niezwykle barwne, mają piękne linie i zachowane proporcje. Do ich malowania używał zestawionych kontrastowo jaskrawych kolorów.
W przypadku pozostałych prac artysty realizm rzeźbionych przez niego figur nie miał znaczenia. Mimo tego, tworzone przez niego postacie doskonale oddają swój charakter. Przykładem może być rzeźba „Pustelnik”, o zwartej, prostej bryle, w której efekt ascetyczności został osiągnięty dzięki zastosowaniu zszarzałej polichromii oraz mocno stłumionych, nałożonych wielowarstwowo barw.
Stefan Ślażyński niewątpliwie posiadał swój własny, oryginalny styl, który został doceniony przez znawców sztuki ludowej. Jego dzieła noszą wyraźne piętno indywidualizmu. Pomimo stosowania minimalnych środków wyrazu jego prace są wyjątkowo ekspresyjne. Dzięki niezwykłej sile wyrazu, wzbudzają wielkie emocje. Najlepszym tego przykładem jest rzeźba przygotowana na konkurs zorganizowany w 1980 roku przez Muzeum Wsi Radomskiej „Życie i twórczość Jana Kochanowskiego w rzeźbie i malarstwie ludowym na szkle”. Przedstawia ona poetę pochylonego nad trumienką Urszulki. Boleść malująca się na twarzy bezsilnego wobec swojej ogromnej boleści ojca, porusza do głębi.
Paradoksalnie Stefan Ślażyński nie zdawał sobie sprawy z wartości swoich prac. Podziwiał współczesnych sobie rzeźbiarzy, nie wiedząc, że jego własne, archaiczne, przypominające rzeźbę XIX-wieczną dzieła są wyjątkowe.
Ten skromny człowiek był laureatem wielu prestiżowych nagród, w tym m.in. Ogólnopolskiej Nagrody Artystycznej im. Jana Pocka przyznanej mu w 1983 roku za całokształt twórczości oraz Nagrody im. Oskara Kolberga, którą otrzymał rok przed śmiercią.
Do tej pory Stefan Ślażyński miał trzy wystawy indywidualne, w tym jedną pośmiertną. Większość prac znajduje się w zbiorach Muzeum Wsi Radomskiej. Pozostałe są w posiadaniu Muzeum Etnograficznego w Warszawie i Muzeum Regionalnego w Kozienicach. Niewielka ich część jest własnością prywatnych kolekcjonerów (m.in. galeria wdowy po śp. Wojciechu Siemionie w Petrykozach).
Wystawę przygotowano ze zbiorów: Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu, Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze Oddział MWR
Komisarz wystawy: Aleksandra Żytnicka
Aranżacja plastyczna wystawy: Adam Łucki
Realizacja wystawy: Dział Kultury Wsi, Dział Architektury Ludowej, Adam Łucki
Fotografie: Barbara Polakowska, Aleksandra Żytnicka
Projekt katalogu: Agata Grela
