Zamknij

Tłusty czwartek

Tłusty czwartek

Pączki to nieodłączny atrybut tłustego czwartku. Przybyły do Polski nie do końca wiadomo skąd. Być może z Turcji lub Austrii. Święto, które kojarzy się nam głównie z objadaniem tymi niezwykle kalorycznymi łakociami kiedyś wcale nie było obchodzone „na słodko”.

Tłusty czwartek to przede wszystkim dzień rozpoczynający ostatni, najbardziej huczny tydzień karnawału, ludowych zapustów. Carne vale, to łacińskie hasło, od którego wywodzi się słowo karnawał. Oznaczało pożegnanie z mięsem, dlatego zanim spopularyzowała się nazwa tłusty czwartek ostatni czwartek karnawału, czy też ostatnie dni przed Środą Popielcową nazywano mięsopustem.

Czas zapustów to czas, w którym wręcz nakazane były odstępstwa od norm codzienności, a więc w tłusty czwartek nieumiarkowane spożywanie jadła i napoi alkoholowych było tradycją. Dzień ten zarówno ludności miejskiej, jak i wiejskiej upływał głównie na jedzeniu i piciu. Stoły suto zastawione tradycyjnymi, zapustnymi potrawami uginały się od ciężaru mis i półmisków.

Jednak inaczej wyglądało menu tego dnia w zależności od zamożności gospodarzy. W bogatych domach od samego rana serwowano mięsa, a przede wszystkim dziczyznę: pieczone sarny, kuropatwy, szynki z dzika oraz zajęcze combry z dodatkiem smakowitych sosów. Na warszawskich stołach pojawiał się także wykwintnie przyrządzany drób, np. indyki tuczone orzechami włoskimi, nadziewane rodzynkami i migdałami, pieczone kapłony, jarząbki, różnorakie pasztety. Nieodzownym elementem tych bogatych uczt były oczywiście trunki, dania popijano winami, wódką i domowymi nalewkami.

W tłusty czwartek stołów pełnych jadła i napoi nie brakowało także na polskich wsiach. Tu gospodynie przygotowywały dużo obficie kraszonego jadła. Królowały różnego rodzaju kasze i kapusta ze skwarkami, stawiano na stołach słoninę i sadło. U bogatszych mieszkańców wsi wśród tłustoczwartkowych dań pojawiało się mięso gotowane w rosole i różne mocno doprawiane czosnkiem kiełbasy.

Według staropolskiego zwyczaju w tłusty czwartek trzeba było tyle razy w ciągu dnia zjeść, boczku, słoniny, kraszonej kaszy i innych tłustości, ile razy kot ogonem ruszy, czyli wielokrotnie.

Tłustości swoją drogą, ale co w takim razie ze znanym nam dziś zwyczajem zajadania się lukrowanymi, nadziewanymi pączkami? U Kolberga czytamy: „Do uczty wchodziły koniecznie pączki, na smalcu w domu smażone, lub chrust czyli faworki, ciastka podługowate, kruche na smalcu smażone”. W tłusty czwartek nigdzie nie mogło zabraknąć także słodkich racuchów, blinów i pampuchów.

Pączki na słodko w Polsce zyskały popularność dopiero w XVI wieku. Wyspecjalizowana produkcja w wielu warszawskich cukierniach rozwinęła się w XVII i XVIII wieku. W tym czasie do wyrobu pączków zaczęto używać drożdży. Wcześniej robiono je z ciasta chlebowego i nadziewano skwarkami ze słoniny lub boczku. Nie były więc słodkie a tłuste, a w dodatku bardzo ciężkie i twarde. Dzięki drożdżom pączki stały się puszyste, delikatniejsze. W takiej formie wyśmienicie smakowały w wersji na słodko, nadziewane obficie marmoladą. I takie znane są nam dziś.

W przeszłości tłusty czwartek był także dniem zabaw kobiecych. Z tego względu nazywany był niektórych regionach combrem, babskim combrem, combrowym czwartkiem. Według znanej legendy nazwa pochodzi od nazwiska krakowskiego wójta Combra, złego i surowego dla kobiet, w szczególnie przekupek handlujących na krakowskim rynku. Jego śmierć w czwartek przed środą popielcową spowodowała powszechną radość w mieście i od tego czasu kobiety urządzały zabawy w ostatni czwartek karnawału. Podobną zabawę organizowaną przez wiejskie dziewczęta w Poznańskiem przypomina Zygmunt Gloger, ta nosiła nazwę cumber lub cumper. Natomiast Aleksander Brückner sugerował, że comber pochodzić mógł po prostu od niemieckiego słowa zampern lub zempern – zabawa maskowa. Kobiece hulanki popularne były głównie w Krakowskiem czy Poznańskiem. Ale i w Radomskiem zamężne gospodynie urządzały w tłusty czwartek biesiady. Chodziły od domu do domu ze słomianą kukła zwaną mięsopustem i wypraszały datki od panien i świeżo zaślubionych mężatek. Zabawa ta zaniechana została na przełomie XIX i XX wieku.

Dziś tłusty czwartek nie kojarzy się już z zabawami kobiecymi, zdarza się, że panie spotykają się w swoim gronie przy poczęstunku. Jednak na próżno szukać w takich spotkaniach staropolskich tradycji. Zupełnie inaczej stało się z pączkami, które zdominowały tłustoczwartkowe święto. A zjedzenie choć jednego pączka w tym dniu jest wręcz obowiązkiem, według niektórych ma nawet przynieść szczęście. Zajadanie się pączkami to jedna z niewielu dawnych tradycji karnawałowych zachowana do naszych czasów.

 

Bibliografia

  1. A. Zadrożyńska, Powtarzać czas początku, Warszawa 1985.
  2. B. Ogrodowska, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2004.
  3. B. Ogrodowska, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce, Warszawa 2001.
  4. O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 5, cz. 1, Wrocław - Poznań 1962.
  5. Z. Gloger, Encyklopedia staropolska, t. 1, Warszawa, 1900.

 

 

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu, zarejestrowanym w Rejestrze Instytucji Kultury prowadzonym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego pod numerem RIK/21/99 NIP 796-007-85-07.   Nasz e-mail to  muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81. Z Inspektorem Ochrony Danych (IOD) skontaktujesz się mailem iod@rodo-radom.pl

Co do zasady Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Przetwarzamy Twoje dane zgodnie z prawem: w przypadku gdy przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze, wykonania umowy oraz gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym. Zawsze prosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie; katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów; przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych; zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody; urządzanie wystaw stałych i czasowych; organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych; prowadzenie działalności edukacyjnej; popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę; udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; prowadzenie działalności wydawniczej, prowadzenie strony www, w tym zakresie serwisów, które poprawiają jakość naszej pracy i poziom oferowanych usług.  

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o przepisy prawa i w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale możemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązków prawnych, które na nas spoczywają oraz w związku z wykonaniem zadań realizowanych w interesie publicznym.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o przepisy prawa obowiązujące w naszym kraju, tak długo, jak przetwarzanie jest  niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze; także w związku z realizacją zadań publicznych oraz do momentu ustania przetwarzania w celach planowania związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich sprostowania, ograniczenia przetwarzania oraz, w zależności od podstawy przetwarzania danych osobowych, także prawo do wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo do ich przenoszenia i usunięcia.

Jeżeli przetwarzanie danych odbywa się na podstawie zgody, masz prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie, jednak bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.

Przysługuje Ci również prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa, gdy uznasz, że przetwarzanie Twoich danych osobowych narusza przepisy prawa.

Podanie danych osobowych jest obligatoryjne w oparciu o przepisy prawa; w pozostałym zakresie dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy, realizację umowy czy usługi.

Szczegółowe zasady ochrony Twojej prywatności znajdują się w naszej Polityce Prywatności i Polityce Cookies.

Administrator Danych Osobowych .