Twórczyni plastyki obrzędowej z Bielowic
Zofia Pacan z domu Jobczyk urodziła się w 1949 roku w Bielowicach koło Opoczna. Jej matka, Franciszka, była zaangażowaną twórczynią parającą się koronkarstwem, haftem, plastyką papierową, kultywującą opoczyńskie tradycje obrzędowe. Zofia więc od dzieciństwa miała styczność z delikatną, kobiecą sztuką, dorastając w środowisku, w którym tradycyjne umiejętności przekazywane były z pokolenia na pokolenie i do dziś pozostały cenione i kultywowane. Najpierw oczywistością było naśladowanie matki i korzystanie z jej rad, a z czasem doszła do głosu własna inwencja wyjątkowo i wszechstronnie uzdolnionej pani Zofii. Dziś Zofia Pacan specjalizuje się w wyrobie koronek, haftów krzyżykowych, którymi zdobi obrusy, serwety, koszule o regionalnym kroju, czy nawet ręczniki i chusteczki. Wykonuje misterne bibułowe ozdoby – kwiaty, bukiety, korony do obrazów religijnych, palmy wielkanocne, pająki, opoczyńskie wycinanki w formie kwadratu, gwiazdy, rózgi, postaci ludzkich.
Mniej więcej w połowie lat 70 spróbowała nowej dla siebie twórczości – zdobienia pisanek wielkanocnych techniką batikową. Oprócz jednolitego barwienia jaj na czarno, granatowo, zielono lub bordo, nanosi osadzone w tradycji Bielowic motywy roślinne i geometryczne, ornamenty w postaci wiatraczków, gwiazdek, zawijasów.
Zofia Pacan, nie jedyna zresztą w Bielowicach, jest oddaną propagatorką kultury ludowej. Przez wiele lat współpracowała ze Spółdzielnią Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Opocznianka”. Utworzyła prywatną Izbę Tradycji Ludowej wraz z warsztatem, w którym organizuje zajęcia dla dzieci i młodzieży (głównie ze szkół opoczyńskich i okolic), w czym towarzyszy jej podobna temperamentem pasjonatka Marianna Rzepka. Od 1985 roku obie panie należą do Stowarzyszenia Twórców Ludowych („siedziba główna jest w Lublinie, ale już mamy swój oddział w Tomaszowie Mazowieckim” – podkreślają). W roku 2000 zarejestrowano Bielowickie Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Ludowej, kolejny owoc zaangażowania naszych działaczek, do którego powstania znacznie się przyczyniły (siedziba – Bielowice 157a, pani Pacan jest członkiem Zarządu). „Pozyskujemy nowe członkinie, chcemy aby się uaktywniły, otworzyły”. Stowarzyszenie oczekuje nowych pomysłów, chociaż działa oczywiście na rzecz zachowania tego, co najbardziej tradycyjne w technikach i wzornictwie: „bo stare wzory są najpiękniejsze, te hafty, kiecki...” Dlatego mottem lekcji prowadzonych w Izbie Tradycji, pani Zofia uczyniła hasło „nie odchodźcie od regionu, nie odchodźcie od tradycji, bo się zagubicie”. Własne umiejętności, wiedzę i artystyczne doświadczenie przekazuje również swoim córkom, Agnieszce i Katarzynie – które wykonują własne wersje pisanek, haftów i koronek, bibułowych kwiatów. W takim klimacie owoce twórczości bielowiczanek licznie trafiają także do współczesnych wnętrz mieszkalnych. Natomiast wnętrze Izby Tradycji Ludowej stanowi małe muzeum etnograficzne. Jest tam stary piec kuchenny, warsztat tkacki, zabytkowe przedmioty codziennego użytku. Domowy ołtarzyk ozdobiony jest jedną ze specjalności pani Zofii – bibułkowymi kwiatami, pod sufitem wisi tradycyjnie wykonany pająk, wystroju dopełniają wycinanki, haftowane serwety, ludowe ubiory.
„Chętnie promujemy kulturę, współpracujemy ze stowarzyszeniami (m. in. z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Bratoszewicach). Lubimy i kochamy tę naszą folklorystyczną działalność, to jest całe nasze życie. Jak trzeba, wszystko rzucamy, jedziemy i promujemy. W ciągu ostatnich pięciu lat jeździmy głównie po Polsce, pokazując bielowicki folklor.” Największe znaczenie Zofia Pacan przypisuje Targom Sztuki Ludowej w Krakowie organizowanym przez Fundację „Cepelia” oraz Festiwalowi Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym. „Taka robota odmładza. Tu pojedziemy, tam nas pochwalą, wszędzie się zachwycają, uśmiechają, robią zdjęcia…”
W roku 1997 Zofia Pacan została odznaczona Medalem Andrzeja Frycza Modrzewskiego, w roku 2002 otrzymała Srebrny Krzyż Zasługi, a w 2003 roku została laureatką nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”. Prace Zofii Pacan znajdują się w zbiorach Muzeum Regionalnego w Opocznie, Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego w Tomaszowie Mazowieckim, Muzeach Etnograficznych w Warszawie i Toruniu, galerii STL w Lublinie oraz prywatnych kolekcjach na terenie całego kraju i za granicą – np. w USA (polonia w Chicago), Norwegii, Szwecji, Belgii, Austrii, Hiszpanii, we Włoszech, na Słowacji i na Łotwie.
