Kapela Jana Gacy z Przystałowic Małych
Jan Gaca urodził się w 1933 roku w Przystałowicach Małych, gdzie mieszka do chwili obecnej. Rodzicami Jana byli Karol i Antonina z Kłosińskich (znana wówczas śpiewaczka, często zapraszana na wesela w roli starszej druhny). Bracia matki Jan i Józef Kłosińscy dobrze grali na organkach. Uzdolnionymi muzykami ludowymi są również jego bracia: starszy Piotr (mieszkający w Rdzowie) wraz z Józefem Papisem zdobył I nagrodę na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu w 1995 roku. Od 1954 do 1960 roku funkcjonowała kapela rodzinna Gaców w składzie: Piotr (skrzypce), Władysław (harmonia), Jan (baraban).
Jan Gaca gra na skrzypcach od szesnastego roku życia (ponad 50 lat). Od kilkunastu lat gra w kapeli z bratem stryjecznym – Stefanem Gacą z Przystałowic Małych (na bębenku). Jan nauczył się grać na skrzypcach samodzielnie; chodził na wesela i zabawy, przysłuchiwał się grającym mistrzom skrzypiec. W okolicy było ich wielu: Franciszek Pańczak z Kolonii Bąków, Janusz Bogusz z Kamiennej Woli, Jaźwiec z Ossy k. Odrzywołu. W Rdzuchowie istniała Kapela braci Kędzierskich, skrzypków: Walentego i Jana, którzy zamiennie grali także na harmonii, a na bębnie grał z nimi Władysław Duda. Z młodszego pokolenia skrzypków poznał doskonałych artystów: Tadeusza Jedynaka z Przystałowic Małych i Józefa Zarasia z Nieznamierowic, (laureatów „Baszty”- w Kazimierzu). Przed wojną i pierwsze lata po wojnie popularni w tych okolicach byli harmoniści: Stanisław Lipiński, Mirosław Lament, Mieczysław Gwiazda. Wszyscy wymienieni muzycy ludowi wywarli mieli wpływ na repertuar, technikę, gust i styl muzyczny Jana Gacy (świadczą o tym nazwy granych przez niego utworów, np.: „od Bogusza”, „Jaźwieca”). W latach 70–tych wobec zaniku zainteresowania jego grą i zapotrzebowania na muzykę ludową na wesela i zabawy przestaje grać na skrzypcach. Podejmuje pracę kościelnego miejscowej parafii.
Po kilku powrócił do gry na skrzypcach, za namową Józefy Siwec z Gałek Rusinowskich, która w latach 90-tych kierowała zespołem ”Zakukała kukułeczka” i często zapraszała kapelę Jana Gacy do przygrywania grupie śpiewaczek, w czasie realizacji zwyczajów i obrzędów oraz programów tanecznych. Zaczęło się od plenerowego nagrania obrzędu weselnego w Gałkach Rusinowskich (wesele to było także kilkakrotnie prezentowane w Muzeum Wsi Radomskiej). Kapela Jana Gacy przygrywała zespołowi podczas realizacji widowisk obrzędowych („Darcie pierza”, „Kusaki”, „Pastorałki”, „Śmigus-Dyngus”, „Chodzenie z gaikiem”, „Swaty”) oraz w wojewódzkim i ogólnopolskim konkursie tradycyjnego tańca ludowego w Rzeszowie.Jan Gaca trzykrotnie występował w Kazimierzu na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych. Największy sukces odniósł w 2001 roku, kiedy to wraz z Jackiem Bursą (harmonia pedałowa) zdobył pierwszą nagrodę. Występował w Maciejowicach w Konkursie Kapel i Śpiewaków Ludowych Regionów Nadwiślańskich, w 2001 roku otrzymał I nagrodę, w 2002 nagrodę główną – Złote Basy; I miejsce – w przeglądzie „Dni Kolberowskie”, Przysucha 2004; I miesce – Powiślaki-Maciejowiec 2004; I miejsce w Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych – 2005; W 2002 r. kapela otrzymała Nagrodę im. Oskara Kolberga.
Wieloletnia przerwa w graniu sprawiła, iż Jan Gaca zachował stary miejscowy repertuar muzyczny w stanie nienaruszonym. Ten fakt oraz tradycyjna technika gry a także prostota i naturalność zachowania na scenie, sprawiają, że Jan Gaca należy do nielicznego grona autentycznych i niepowtarzalnych skrzypków ludowych Ziemi Radomskiej.
Uczy gry na skrzypcach ludzi zafascynowanych autentyczną muzyką ludową, skupionych w Stowarzyszeniu „Dom Tańca”. Nagrania jego muzyki znajdują się w archiwach Polskiego Radia w Kielcach, Instytutu Sztuki PAN, Polskiego Radia oraz Andrzeja Bieńkowskiego i Stowarzyszenia „Dom Tańca” w Warszawie. Jego postać przedstawiona została w książkach Andrzeja Bieńkowskiego „Ludzie, muzyka, obyczaje. Ostatni wiejscy muzykanci”, Warszawa 2001; „Sprzedana muzyka” , Warszawa 2007.
