Muzeum Wsi Radomskiej zaprasza do udziału w warsztatach pisania pisanek metodą batikową. Warsztaty poprowadzą twórczynie ludowe! Już w najbliższą niedzielę, 3 marca – pani Maria Ostrowska, a 10 marca – pani Wanda Gotkiewicz. Każdy uczestnik wykona 2 pisanki.
Warsztaty pisania pisanek metodą batikową od kilku lat przed Wielkanocą organizuje Muzeum Wsi Radomskiej. Batikowe pisanki powstają przy użyciu podgrzanego pszczelego wosku, a po zabarwieniu i zdjęciu woskowej powłoki otrzymujemy prawdziwe pisankowe arcydzieła. Tradycja pisania pisanek, choć znana każdemu, dzisiaj odchodzi do lamusa. Dlatego warto zadbać o podtrzymywanie tradycji, a także o niepowtarzalne i jedyne w swoim rodzaju wielkanocne pisanki!
Warsztaty odbędą się w Ośrodku Edukacji Muzealnej (wjazd od ulicy Stawowej)! 3 i 10 marca 2024 roku od godz. 10:30!
- Organizatorzy zapewniają wszystkie materiały;
- Liczba miejsc jest ograniczona – zapisy odbywają się drogą telefoniczną /48 332 92 81 Dział Oświatowy – wew. 39/;
- Warsztaty przeznaczone dla uczestników powyżej 10 roku życia;
- Odpłatność za udział w warsztatach wynosi 20 zł.
Warsztaty poprowadzą twórczynie ludowe:
- 3.03.2024 r. - Pani Maria Ostrowska - od lat pracuje twórczo w dziedzinie pisankarstwa. Wykonuje pisanki tradycyjną techniką charakterystyczną dla regionu radomskiego, czyli techniką batikową. Pisanka taka jest dwubarwna, tj. na barwnym tle widać wzór w naturalnym kolorze jajka. Najpopularniejsze motywy dekoracyjne to geometryczne „gwiazdki”, „wiatraczki”, „słoneczka” uzupełnione o roślinne „gałązki”, „rózgi” i „jodełki”. Twórczość prezentowana przez Panią Marię Ostrowską, wyróżnia się wysoką dbałością o zachowanie tradycyjnych wzorów i technik. Twórczyni obdarzona jest wyjątkowym talentem i wyobraźnią plastyczną.
- 10.03.2024 r. - Pani Wanda Gotkiewicz - jedna z nielicznych polskich artystek, które opanowały inspirowaną pisankami huculskimi technikę rysowania woskiem w postaci drobnej siateczki wzoru i wielokrotnego, kolejnego farbowania w różnych kąpielach tak, aby nie mieszać oraz nie zmienić koloru. słynie również z wykonywania tzw. pisanek drapanych, czyli tworzenia wzorów na pofarbowanym jajku.
O tradycji i symbolice pisanek opowiada Michalina Grzeszczyk, edukator z Działu Oświatowego Muzeum Wsi Radomskiej.
Święta wielkanocne przypadają w tym samym czasie co wczesnowiosenne zrównanie dnia z nocą. „Wielkanoc obchodzona jest jako święto zwycięskiego, niepokonanego, nieustannie odradzającego się życia, święto wielkiej nadziei oraz wielkiej obietnicy nieśmiertelności i zmartwychwstania”.
W dawnych czasach jajko było symbolem płodności i nowego życia, kojarzyło się z wiosną. Zwyczajowe zachowania i praktyki ludowe tego okresu nie odbywają się bez stosowania symbolicznych rekwizytów, np. jajek, bez których Święta Wielkanocne nie byłyby godnie spełnione. Stanowi ono ważny nadal i podstawowy wystrój „święconego” i świątecznego pożywienia. Święconym jajkiem dzielono się najpierw z rodziną, domownikami, a potem z każdym przybyłym gościem
Jajko wielkanocne w wierzeniach ludowych do dziś jest nie tylko „wykupem” czy „podarunkiem” – ma ono także znaczenie szczególne. Na wsi wierzono, iż pisanek „nie czepiały się żadne czary”. Woda w której się gotowały, zapobiegała bólowi oczu. Myjąc się w wodzie do której gospodyni wrzucała pisankę i pieniądz, wierzyli że będą bogaci i piękni jak pisanka. Z jajkiem, najważniejszą częścią „święconego”, związane były liczne zabiegi wierzenia.
Spełniało również ważną rolę w tradycyjnych praktykach ludowych, zabiegach, mających na celu przelanie, przekazanie tkwiącej w jajku kwintesencji życia, płodności, potencji, na wszystko co żyje i wymaga pomyślnego rozwoju. Cudowną moc jajka wykorzystywano jako lekarstwo przeciwko gorączce, w chorobach płuc i skóry. Skorupki święconych jaj dawano bydłu aby zabezpieczyć je przed wszelkimi chorobami. Zakopywano w sadach i ogrodach na pomyślne zbiory, toczono na zaoranej ziemi na wydajne plony.
W zdobnictwie i zwyczajach świątecznych ważne miejsce zajmowały wykonane ręcznie pisanki. Dawniej zdobieniem jajek zajmowały się wyłącznie kobiety. Jednak ta, która była „nieczysta”, nie mogła wykonać w tym czasie pisanek, albowiem zgodnie z ludowymi wierzeniami stanowiła zagrożenie dla życiodajnych mocy ukrytych w jajku. By wykonać najpiękniej pisankę, kobiety przestrzegały pewnego rytuału. Do izby, w której malowane były jajka, dostępu nie mieli przede wszystkim mężczyźni. Jednak jeśli się zdarzyło, że przypadkiem któryś wszedł, kobiety odczyniały uroki, rzucając za siebie trochę soli.
W regionie radomskim wykonywano bardzo dużo pisanek. Zwyczajowo obdarowywano nimi kawalerów, chrześniaków i dzieci. „Do I wojny światowej dziewczyna zainteresowana chłopcem obdarowywała go od pół kopy do dwóch kop pisanek, czyli od 30 do 120 sztuk! Barwne jajka zawijano w batystową chusteczkę z wyszytym monogramem chłopca i za pośrednictwem starszej kobiety wręczano kawalerowi”[2]. Ze strony dziewczyny była to deklaracja uczuć, na którą wybranek miał zdeklarować się do św. Stanisława – 8 maja, wręczając dziewczynie wstążki lub chustkę szalinówkę.
Współcześnie określenie „pisanka” zwyczajowo jest stosowane w odniesieniu do jajek zdobionych różnymi sposobami. Tak nazywane jest każde zdobione jajko bez względu na rodzaj stosowanej techniki. Jednak to określenie należy stosować prawidłowo tylko do jajek zdobionych metodą batikową – pisaną. Nazwa dla tej techniki została zapożyczona w XX wieku od indonezyjskiego sposobu barwienia tkanin przy użyciu wosku. Jest najstarszą i najbardziej rozpowszechnioną techniką, znaną w wielu regionach Polski, ale również i Europy.
W Radomskiem występowały trzy rodzaje zdobienia jajek. Najstarszą i najbardziej popularną jest metoda batikowa. Na wydmuszce lub ugotowanym jajku „pisane się” wzory rozgrzanym woskiem. Gdy wosk zastygnie, jajko zanurza się w barwniku. Kiedy skorupa zafarbuje się na pożądany kolor, należy ją delikatnie osuszyć, a następnie podgrzać i zetrzeć wosk. Zafarbowaniu ulegną tylko miejsca nie pokryte woskiem. W ten sposób powstaje dwukolorowa pisanka – jasny wzór na ciemnym tle. Do „pisania” woskiem służy pisak zrobiony z patyczka i zgiętej blaszki przymocowanej do niego drutem. Można pisać również szpilką, igłą, słomką, a także pisakiem z lejkiem, do którego wkłada się grudkę wosku.
Drugą metodą zdobienia jajek jest skrobanka. Na ugotowanym i zafarbowanym na jeden kolor jajku wyskrobywane są przy pomocy ostrego narzędzia – noża lub rylca – białe wzory.
Kolejna technika zdobienia to oklejanki – wydmuszki oklejane kolorowymi materiałami lub tasiemkami.
Zgodnie z ludową tradycją do barwienia jajek powinno się stosować wyłącznie naturalne barwniki. Twórcy ludowi gromadzą surowce do barwienia przez cały rok. Przygotowują z nich wywary. Najczęściej do barwienia wykorzystywany jest wywar z cebuli uzyskując kolor brązowy, kolor fioletowy – płatki kwiatu czarnej malwy, zielony – pędy młodego żyta, listki barwinka lub jemioły, różowy – sok z buraka lub żurawiny.
Kolorowe pisanki o tradycyjnych, mistrzowsko skomponowanych wzorach, wykonywane do chwili obecnej przez wiele artystek ludowych w różnych regionach Polski , są świadectwem żywych w Polsce najpiękniejszych świątecznych tradycji. Ludowe artystki posiadły wiedzę zdobienia jaj od swych babek, matek, starszych krewnych, stosując dawne tradycyjne motywy zdobnicze. Rozwijając się, wykorzystują również wzory własnego pomysłu jak i indywidualne rozwiązania kompozycyjne.
[1]B. Ogrodowska, Święta polskie. Tradycja i obyczaj, Warszawa 1996, s.204.
[2]J. Górska-Streicher, Od obrzędu do widowiska ludowego. Zwyczaje regionu radomskiego, Radom 2015, s.210.
Autor: Michalina Grzeszczyk
