Gala 50. edycji Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”

W środę 9 lipca 2025 roku w Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie odbyła się jubileuszowa, 50. gala Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” – najważniejszego i najstarszego wyróżnienia w Polsce przyznawanego twórcom, zespołom i instytucjom za pielęgnowanie i rozwój tradycyjnej kultury.

Wydarzenie miało wyjątkowy, podniosły charakter. Uroczystość zgromadziła laureatów, przedstawicieli świata kultury, nauki oraz instytucji zaangażowanych w ochronę dziedzictwa niematerialnego. Była to okazja do podkreślenia roli, jaką od pięciu dekad odgrywa nagroda w dokumentowaniu, wspieraniu i promocji kultury ludowej w Polsce.

Podczas gali zostały wręczone statuetki i dyplomy tegorocznym laureatom – twórcom ludowym, muzykom, śpiewakom, zespołom, badaczom i animatorom kultury. Wśród wyróżnionych znalazły się osoby i grupy, których działalność od lat stanowi filar żywej tradycji w swoich regionach.

Szczególne uznanie podczas jubileuszu przypadło także instytucjom, które od lat aktywnie wspierają ideę Nagrody im. Oskara Kolberga. Wśród nich znalazły się: Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze oraz jego instytucja nadrzędna – Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu, które otrzymały wyróżnienie za wieloletni wkład w organizację tego prestiżowego wydarzenia oraz popularyzację dziedzictwa Kolberga. Obie instytucje od lat pełnią ważną rolę w budowaniu świadomości kulturowej i wspieraniu twórców ludowych z całej Polski.

Uroczystości towarzyszyły występy muzyczne i taneczne w wykonaniu nagrodzonych zespołów, które nadały wydarzeniu autentyczny, żywiołowy klimat – zgodny z duchem twórczości Oskara Kolberga.

Gala 50-lecia Nagrody im. Oskara Kolberga była nie tylko okazją do uhonorowania zasłużonych, lecz także symbolicznym hołdem dla tych wszystkich, którzy przez lata przyczyniali się do zachowania i rozwoju kultury ludowej w Polsce.

W tym roku komisja konkursowa, przyznając dodatkowo trzy wyróżnienia, wyłoniła siedemnaścioro laureatów 50. Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”:

– w kategorii I dla twórców z dziedziny sztuki i rękodzieła ludowego, muzyki, tańca, śpiewu oraz budowy instrumentów ludowych:

• Janina Boroś – twórczyni plastyki obrzędowej specjalizująca się w pisankach rytowniczych, palmach i wycinankach; tworzy także firanki i ozdoby choinkowe, a jako poetka publikuje w „Twórczości Ludowej”, autorka tomiku Za wszystko dziękuję Ci Boże (Krasnystaw, woj. lubelskie, Lubelszczyzna),
• Maria Chlastawa – jedna z najstarszych aktywnych malarek z Zalipia; oprócz charakterystycznych kwiatowych malowideł tworzy tradycyjne wycinanki, firanki i ażurowe obrazy, zachowując lokalny styl Powiśla Dąbrowskiego (Zalipie, woj. małopolskie, Powiśle Dąbrowskie),
• Beata Legierska – koronczarka z Koniakowa wykonująca czepce techniką szydełkową, igiełkową i teneryfową; prace prezentowała w Polsce, Czechach, Niemczech, Francji, Szwajcarii oraz Japonii (Koniaków, woj. śląskie, Górale Śląscy),
• Marta Walczak‑Stasiowska – malarka na szkle uznawana za jedną z najbardziej tradycyjnych artystek Podhala; obrazy malowane na ciemnym tle nawiązują do dawnych motywów religijnych i pasterskich (Zakopane, woj. małopolskie, Podhale),
• Janina Pydo – śpiewaczka z Roztocza Zachodniego o unikatowym repertuarze pieśni obrzędowych, religijnych i świeckich wykonywanych w tradycyjnej gwarze (Zastawie, woj. lubelskie, Biłgorajszczyzna),

Nagroda Marszałka Województwa Mazowieckiego

• Zdzisław Kwapiński – radomski skrzypek; z Kapelą ze Wsi Warszawa nagrał album Re:akcja Mazowiecka, laureat Złotej Baszty w 2023 roku; od lat występuje zarówno jako solista, jak i członek kapel (Radom, woj. mazowieckie, Powiśle Kielecko-Radomskie).

– w kategorii II dla mistrzów tradycji:

• Franciszek Jesiak – śpiewak, tancerz i budowniczy dud biskupiańskich; bohater filmu Wesele w Krobi Starej, współtwórca festiwalu Tabor Wielkopolski i aktywny mentor młodych muzyków (Stara Krobia, woj. wielkopolskie, Biskupizna),

– w kategorii III dla pisarzy i poetów ludowych:

• Franciszka Ogonowska – poetka i prozaiczka; jej teksty publikowane m.in. w „Twórczości Ludowej” dokumentują codzienność i obrzędowość regionu (Dobużek Kolonia, woj. lubelskie, Zamojszczyzna),

– w kategorii IV dla badaczy, naukowców, regionalistów, działaczy społeczno‑kulturalnych, popularyzatorów:

• Edward Henryk Cyfus – gawędziarz, pisarz i depozytariusz gwary warmińskiej; autor ponad dwustu gawęd oraz elementarza i słownika gwary warmińskiej, propaguje tradycje Warmii w całym kraju (Olsztyn, woj. warmińsko‑mazurskie, Warmia),
• Remigiusz Mazur‑Hanaj – muzyk, etnograf, animator i publicysta; dokumentuje muzykę ludową in crudo; współinicjator Domów Tańca, współautor i współredaktor źródłowych publikacji etnomuzykologicznych; odnowił tradycję lirniczą w Polsce (Milanówek, woj. mazowieckie, Mazowsze),
• Aldona Wojciechowska z domu Aleksa i Anastazja Sidor z domu Aleksa – badaczki i animatorki kultury litewskiej na Suwalszczyźnie; prowadzą muzeum etnograficzne, organizują spektakle obrzędowe i warsztaty rękodzieła, publikują prace naukowe (Puńsk, woj. podlaskie, Suwalszczyzna),

– w kategorii V dla kapel ludowych:

• Kapela Ochodzita – kapela smyczkowa założona w 1995 roku; prezentuje muzykę górali żywieckich i śląskich na tradycyjnym instrumentarium skrzypcowo‑basowym (Rajcza, woj. śląskie, Beskid Śląski/Żywiecki),

– w kategorii VI dla zespołów folklorystycznych:

• Zespół Górali Czadeckich „Dawidenka” – wielopokoleniowa grupa odtwarzająca pieśni, tańce i stroje górali czadeckich przesiedlonych z Bukowiny; zaliczany do czołowych zespołów folklorystycznych województwa dolnośląskiego (Gaworzyce, woj. dolnośląskie, Górale Czadeccy),
• Podhale Grupa Spiska z Jurgowa – zespół promujący folklor polskiego Spisza; prezentuje męskie tańce pasterskie, zwyczaje oraz unikatowy strój spiski (Jurgów, woj. małopolskie, Spisz),
• Zespół Regionalny „Zbójnicek” z Zębu – zespół kultywujący i przekazujący młodszym pokoleniom tradycje góralskie, podhalańskie tańce, śpiew i zwyczaje. W ramach zespołu funkcjonuje sekcja dziecięca „Mały Zbójnicek” (Ząb, woj. małopolskie, Podhale),

– w kategorii VII – nagroda honorowa dla instytucji i organizacji działających na rzecz kultury ludowej:

• Limanowski Dom Kultury – organizator festiwalu Limanowska Słaza, organizator licznych warsztatów międzypokoleniowych i popularyzator kultury ludowej Lachów Limanowskuch (Limanowa, woj. małopolskie, Lachy Limanowskie),
• Śląski Związek Chórów i Orkiestr – organizacja działająca od 1910 roku, przyczyniająca się do kultywowania tradycji muzycznych na Śląsku, integrująca ponad trzysta zespołów, prowadząca festiwale i szkolenia podnoszące poziom chórów i orkiestr (Katowice, woj. śląskie, Śląsk).

Jakub Stępień