Zróżnicowany biotop sprawia, iż Muzeum jest siedliskiem występowania różnych gatunków zwierząt, znajdując tutaj dogodne warunki bytowania.
Jednym z takich gatunków jest Sarna (Capreolus capreolus) należąca do rodziny jeleniowatych (Carwidae). W Polsce gatunek ten jest bardzo licznie występujący.
W gwarze łowieckiej pod względem płci i wieku nazywamy:
samica – koza, siuta.
samiec to kozioł, rogacz, sorek.
młode po urodzeniu - koźlęta a po wybarwieniu i pozbyciu się białych plamek ochronnych - sarniaki.
Właśnie takie koźlę przyszło na świat w muzealnych ostępach.
W zależności od płci długość ciała dorosłego osobnika wynosi ok. 1-1,3 m, masa 15-30 kg, wysokość w kłębie 60-90 cm, poroże kozłów − zwane parostkami osiąga długość 25-30 cm. Późną wiosną i latem i dorosłe osobniki mają czerwonobrązowy, rudy, lub rdzawy kolor sukni (okrywy włosowej), natomiast jesienią, szaro popielaty, lub szaro brązowy, brzuch jaśniejszy. Tylna część ciała zwana lustrem jest koloru białego, która podczas ucieczki ulega powiększeniu, aby inne osobniki ze stada zwanego rudlami widziały w nocy, gdzie znajduje się przewodnik, za którym podążają.
Są zwierzętami monogamicznymi, dojrzałość płciową osiągają w wieku 2 lat, żyją
- 12 lat.
Wśród saren wyróżnia się podgatunek leśny oraz polny tam, gdzie występują wielko powierzchniowe areały pól. Sarny leśne w porównaniu z drugimi są zdecydowanie ciemniejsze, na żer wychodzą na pola i łąki a na miejsce noclegowe wracają do lasu natomiast polne przez cały rok bytują na polach, za miejsce schronienia wybierają wysokie zboża i remizy śródpolne oraz gromadzą się w rudle. Pożywienie saren stanowią trawy, zioła, młode pędy drzewek i krzewów, zboża, owoce, czasami grzyby.
Ruja u saren zaczyna się od ok. drugiej połowy lipca i trwa do połowy sierpnia.
W tym czasie kozły stają bardziej agresywne przygotowując się do walk o terytorium bądź o samicę biją porożem o krzaki, lub pnie drzew oraz staczają liczne walki między sobą.
W tym terminie rui ciąża trwa ok. 290 dni. Kozy, które nie uczestniczyły nie zakociły się, lub utraciły potomstwo w rui letniej biorą w niej udział na przełomie listopada i grudnia, ciąża wówczas trwa ok. 150 dni. Do zimy występuje jako tzw. “ciąża utajona” i na dobre płód zaczyna rozwijać się od grudnia, aby nie dochodziło do zbytniego wyczerpania organizmu matki oraz pogorszenia kondycji fizycznej. Jesienią intensywnie żerują (okres upasania), aby nabrać tkanki tłuszczowej na okres zimowy i rozwój płodu. Na miejsce wykotów wybierają dobrze zarośnięte miejsce wśród gęstych krzaków, traw, zbóż lub maliniaków. Kozy kocą się pod koniec maja i na początku czerwca, pomiatając 1 - 3 a najczęściej 2 młode. Koźlęta nie posiadają prawie zapachu, ubarwienie ochronne jest rdzawo rude z białymi plamkami. Matka nie przebywa razem z młodymi, aby nie zdradzać miejsca ich pobytu, żeruje zazwyczaj w pobliżu i przychodzi kilka razy na dobę aby nakarmić małe a w razie zagrożenia odciągnąć napastnika. Po ok. 2 tygodniach koźlęta opuszczają gniazdo i podążają za matką stopniowo przechodząc na pokarm roślinny. Po ukończeniu 1,5 miesiąca znikają białe plamki na sukni, mlekiem są karmione jeszcze do listopada.
Rozwój poroża (parostki), które wyrasta na kości czołowej z wyrostków zwanych możdżeniami zaczyna się od formy guzikarza (narośl rogowa w kształcie krążka) poprzez szpicaka (tyka ze szpicem) widłaka (grot i odnoga) a skończywszy na szóstaku (grot i 2 odnogi). W wieku ok. 7 - 8 lat następuje punkt kulminacyjny rozwoju kozła i następuje okres starzenia. Wówczas to poroże zaczyna się uwsteczniać (wsteczniak) jest mniejsze traci odnogi powraca do tyki ze szpicem (szydlarz). Okres nakładania poroża zaczyna się od połowy stycznia do połowy marca w zależności od wieku i kondycji zwierzęcia. Pokryte skórą z meszkiem (scypuł), jest silnie ukrwione oraz unerwione. Po całkowitym wykształceniu skóra zaczyna obumierać i wówczas kozły w kwietniu i początku maja wycierają poroże o drzewa i krzaki aby się go pozbyć. Po wytarciu poroże jest koloru białego, charakterystycznej brązowej barwy nabiera od żywic i soków roślinnych, o które się czochra (wycieranie).
Po jesiennej rui samice wraz z podrośniętymi koźlakami oraz młodymi kozłami zbierają się w rudle natomiast u samców następuje zrzucanie poroża (zrzuty) w okresie od połowy października do końca grudnia.
Ze wszystkich samców jeleniowatych u kozłów występuje najwięcej anomalii
w rozwoju poroża, które jest uzależnione od czynników genetycznych, warunków środowiskowych, bazy pokarmowej oraz stanu zdrowotnego.
Kozły wydają głos zwany szczekaniem aby odstraszyć niebezpieczeństwo lub rywala ze swojego terytorium. Koza w okresie rui wabi samca głosem, który nazywa się mikotaniem.
Będąc w lesie pod żadnym pozorem nie należy dotykać ani zabierać młodych sarenek mylnie uważanych za porzucone. Zapach pozostawiony przez człowieka może odstraszać matkę, natomiast po zabraniu z gniazda koza nie odnajdując młode przenosi się w inne miejsce uważając to za niebezpieczne. Nawet po zwróceniu nie powraca, gdyż koźle jest przesiąknięte ludzką wonią.
