Co tam słychać w ulu ? - czyli ciekawostki z życia i pracy pszczół.
Te sympatyczne i bardzo pożyteczne owady pełnią nieocenioną rolę w ekosystemie. Nie tylko zapylają rośliny, co skutkuje ich owocowaniem, ale również dostarczają słodkich i odżywczych pyszności oraz produktów wykorzystywanych przez człowieka w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym.
Na świecie żyje około 20 000 gatunków pszczół. Najmniejsze mają 2 mm, a największe ok. 40 mm długości. Żyją w społecznościach zwanych rojami, które liczą 20 - 100 tysięcy pszczół, w którym jest jedna matka (królowa), tylko ona składa jaja w ilości ok. 2 - 3 tys. dziennie (w zależności od wieku), setki trutni (osobniki płci męskiej) i tysiące robotnic.
Pszczoły miodne zbierają nektar, aby magazynować go w plastrze w postaci miodu jako pożywienie dla siebie na czas niepogody oraz głównie na okres zimowy. Pszczoły produkują więcej miodu, niż potrzebuje cała pszczela rodzina, którego nadmiar pozyskują pszczelarze.
Pszczoły wolą cieplejsze temperatury, dlatego zaczynają być aktywne późną wiosną, kiedy to robi się ciepło, a najbardziej w okresie letnim, gdy kwitnie większość kwiatów. Zależy, to również od tego, ile zapasów pozostało w ulu. Kwiaty, podczas kwitnienia wydzielają słodki aromatyczny nektar, który swym intensywnym zapachem wabi pszczoły. Wtedy wówczas zaczynają go zbierać, przetwarzając w wielu procesach na miód. Aby zebrać nektar na 1 kg miodu, pszczoła zbieraczka musi odwiedzić około 4 milionów kwiatów. Wylatuje z ula 7-15 razy dziennie. Potrafi przelecieć odległość od 3 – 5 km, gdy pożytku jest mało w okolicy nawet do 10 km z prędkością do 24 km/h, w tym czasie wykonuje około 400 machnięć skrzydełkami na sekundę. Jej praca polega na zbieraniu nektaru i transportowaniu do ula. Tam czekają pszczoły ulowe, które wzbogacają nektar w aminokwasy, kwasy organiczne, enzymy i roznoszą go po wielu komórkach plastra. Jedna pszczoła uzbiera nektar w ilości, który zostaje przetworzony w zaledwie 1/12 łyżeczki miodu.
Pszczoły ze sobą porozumiewają się za pomocą tańców i dźwięków przekazując sobie informacje dotyczące lokalizacji bazy pokarmowej w terenie. Do pozyskiwania nektaru pszczoły używają trąbki, aby go wyssać z kwiatów. Podczas lotu powrotnego zebrany i przechowywany w wolu miodowym nektar zostaje wzbogacony w enzymy i białko, które są wydzielane przez specjalne gruczoły. Następnie przenoszą go do ula, gdzie nektar przechwytują pszczoły robotnice, które składają go do komórek plastra. To właśnie dodawanie enzymów, rozpoczyna proces przekształcania nektaru w miód. Zadaniem pszczół ulowych jest utrzymanie wysokiej temperatury w ulu poprzez nieustanny ruch skrzydłami. Dochodzi wtedy do odparowania wody i zagęszczenia miodu. Wówczas następuje proces dojrzewania miodu, czyli odparowanie wody i rozkład cukrów złożonych, na cukry proste. Do odparowania wody z miodu dochodzi również podczas „przeżuwania” go przez pszczoły robotnice. Bywa także, że nektar jest połykany i zwracany, a później przekazywany od pszczoły do pszczoły. Praca w ulu trwa nieustannie, a pszczoły wielokrotnie przekładają miód z komórki do komórki, doprowadzając w ten sposób do uzyskania odpowiedniej ilości wody. Mówimy wtedy, że miód dojrzewa. Tak dojrzały miód jest pokrywany jest cienką warstwą wosku zwanego zasklepem, a kiedy ok. 3/4 plastra jest nim pokryte, wówczas jest pora na miodobranie, co nie oznacza jednak, że miód jest już gotowy. Po odsklepianiu plastrów, odwirowaniu i odcedzeniu, miód przelewany jest do odstojników, gdzie „odstaje”, odparowuje i pozbywa się nagromadzonego powietrza. Po 2-3 dniach takiego stania miód można przelać do słoików i szczelnie zamknąć, ponieważ miód chłonie wilgoć oraz obce zapachy z otoczenia. Zawartość wody w miodzie decyduje o tym, jak szybko miód ulega procesowi krystalizacji. Miody z niską zawartością wody krystalizują szybciej. Miód z plastrów pozyskuje się w postaci płynnej, czyli patoki. Jednak prawie każdy miód z czasem się krystalizuje przyjmując postać stałą zwaną krupcem. Z 30 cm sześciennych obustronnie poszytego plastra uzyskuje się ok. 1 kg miodu.
Miody pszczele dzieli na 3 rodzaje:
- miody nektarowe, spadziowe, mieszane (spadziowo-nektarowe lub nektarowo-spadziowe w zależności od udziału spadzi i nektaru).
Produkty pszczele:
Wśród produktów pszczelich wyróżnia się takie, które są bezpośrednim wytworem organizmów pszczół robotnic takich jak:
- jad pszczeli jest to wydzielina gruczołu jadowego pszczół w postaci cieczy barwy od żółtawej do niemal bezbarwnej. Jad pszczeli zawiera także feromony alarmowe, które uwalniane są w chwili użądlenia przez pszczołę mobilizując inne do żądlenia. Zazwyczaj po pierwszym użądleniu zostaje wyrwane żądło (kształtu harpunowego) wraz z gruczołem jadowym, na wskutek, czego pszczoła ginie,
- mleczko pszczele jest wydzieliną gruczołów gardzielowych młodych robotnic, która służy pszczołom jako pokarm dla młodszych larw oraz dla matki pszczelej w okresie czerwienia,
- wosk pszczeli jest naturalnym produktem pszczół „woszczarek” w procesie zwanym „wypacaniem”, który służy do budowy plastra.
oraz wytworzone przez pszczoły z surowców zebranych w naturze:
- miód produkt powstały z nektaru, w wyniku fermentacji i odparowania wody. Służy jako pokarm w okresach złych warunków pogodowych i zimowli,
- propolis (kit pszczeli) wytwarzany jest przez pszczoły z substancji smolistych, żywicznych i balsamicznych pozyskiwanych z pąków roślinnych jest wykorzystywany przez pszczoły do uszczelniania ścian i komór gniazda, zalepiania w ulu wszelkich otworów przez, które pszczoły nie są w stanie przejść,
- pyłek kwiatowy przynoszony jest do ula w postaci obnóży (małych granulek), które są magazynowane w komórkach plastrów, dzięki jego ubiciu przez pszczoły z pyłku i komórki wypierane jest powietrze, a powlekanie cienką warstewką miodu utrwala warunki beztlenowe. Dzięki temu zachodzą w nim procesy fermentacji mlekowej, w wyniku, której powstaje pierzga. Jest ona doskonałym pożywieniem dla młodych owadów i larw.
Podział pracy pszczół ze względu na wiek:
– 1-2 dniowe pszczoły spędzają swój czas czyszcząc plastry, w których się urodziły usuwają wszelkie nieczystości w tym martwe pszczoły oraz zapewniają ciepło pozostałemu potomstwu,
– 3-5 dniowe pszczoły karmią starsze larwy,
– 6-11 dniowe pszczoły karmią najmłodsze larwy,
– 12-17 dniowe pszczoły produkują wosk, budują plastry, przenoszą pożywienie,
– 18-21 dniowe pszczoły pełnią obowiązki wartownicze, ochraniają wejście do ula.
– 22 dniowe pszczoły, aż do śmierci tj. 40 - 45 dni latają i zbierają pyłki, nektar, wodę, substancje żywiczne oraz balsamiczne.
Z pszczelarskim pozdrowieniem
„Nasz miód”
Tekst i foto: Paweł Wójcicki
