Jubileusz 30-lecia samorządu terytorialnego z historią przysuskiej administracji w tle
Każda miejscowość pretenduje do roli małej ojczyzny, wokół której skupia się społeczność, chcąca podkreślić wyjątkowe walory historyczne, przyrodnicze, czy krajobrazowe danego obszaru. Chęć przynależności do tej zbiorowości, budowanie jej wyjątkowości, jest istotnym procesem, elementem jednoczącym, wzmacniającym poczucie ważności, integrującym lokalną społeczność. Dążenia władz i mieszkańców wpisują się w bardzo popularny na świecie nurt odkrywania i popularyzowania historii swojego regionu. W 2020 r. mija 30 lat od pierwszych wyborów do rad gmin (27 maja) i ustawy o samorządzie terytorialnym (8 marca). 27 maja ustanowiono Dniem Samorządu Terytorialnego. Przeprowadzona wówczas reforma samorządowa stworzyła warunki do szerszej aktywności środowisk lokalnych i regionalnych, a obywatelom zapewniła większy udział w kształtowaniu życia publicznego. Władze samorządowe zaczęły działać dla dobra określonej wspólnoty – gminy, powiatu i województwa, zaspokajać jej zbiorowe potrzeby, obejmujące niemal wszystkie dziedziny życia społecznego, wychodzić naprzeciw jej oczekiwaniom. Siedzibą gminy i powiatu naszej lokalnej zbiorowości jest Przysucha, estetyczne, położone pośród zieleni miasteczko w południowo-zachodniej części woj. mazowieckiego. Na początku XIX w., kiedy ostatecznie upadła I Rzeczypospolita, wprowadzono na polskiej wsi ustrój gminny. Na mocy dekretu księcia warszawskiego z 23 lutego 1809 r. utworzono gminy wiejskie i miejskie, z wójtami we wsiach i burmistrzem w Przysusze. Miasto zamieszkiwało w tym okresie 498 chrześcijan, 1150 Żydów i 107 ewangelików. Zajmowali 152 domy drewniane i 36 murowanych. Ukazy carskie w 1859 i 1864 r. wprowadziły kolejne reformy ustroju gminnego. Gmina została oddzielona od władzy dotychczasowych właścicieli ziemskich, zyskała charakter samorządowy. Najważniejszym organem nowej formacji zostało Zebranie Gminne, skupiające włościan o określonym stanie posiadania. W 1869 r. Przysucha utraciła status miasta, ostatnim jej burmistrzem był Ludwik Wiśniewski. W skład gminy wchodziły odtąd miejscowości: Browarek, Drutarnia, Gródek, Gwarek, Hamernia, Huta, Jakubów, Janów, Kozłowiec, Lipno, Mechlin, Młyny, Pomyków, Przysucha, Puszcza, Suchodół, Topornia i Zapniów. W okresie II Rzeczypospolitej Gmina Przysucha znajdowała się na terenie województwa kieleckiego i była jedną z 23 gmin wiejskich powiatu opoczyńskiego. Obejmowała obszar 6545 ha, który był zamieszkany przez 5708 mieszkańców wyznania katolickiego i mojżeszowego. Po 1918 r. z niewielkimi zmianami utrzymano w mocy ustawę o samorządzie gminnym z marca 1864 r. Na jej podstawie wójtowie i sołtysi byli jednocześnie funkcjonariuszami państwowymi i przedstawicielami władzy samorządowej. Reprezentantem gminy był wójt, który miał do pomocy aparat urzędniczy z pisarzem gminnym (sekretarzem) na czele. Pierwszym powojennym wójtem wybranym w 1919 r. był Jan Woźniak. W 1921 r. urząd gminny podjął starania, aby podnieść status osady Przysucha do rangi miasta. Komisja obradująca przy starostwie powiatowym w Opocznie jednogłośnie odrzuciła wniosek, motywując decyzję ubóstwem przysuskiej gminy. W okresie okupacji niemieckiej gmina znajdowała się na terenie woj. kieleckiego, w powiecie tomaszowskim, po II wojnie, w powiecie opoczyńskim, woj. łódzkim. W powojennej rzeczywistości znacznie uszczuplono władzę wójtowską. Na mocy ustawy z 20 marca 1950 r. zniesiono samorząd terytorialny. Kompetencje wójta i zarządu gminy przejęły rady narodowe, na ich czele stały prezydia. Pierwszym przewodniczącym GRN został Antoni Tracz. GRN z końcem 1954 r. zakończyła swoją działalność. Powołano gromadzkie rady narodowe. W 1956 r. z gromadzkich rad narodowych woj. łódzkiego i kieleckiego powstał powiat przysuski. Przysucha przez dwa lata funkcjonowała jako wieś na prawach powiatu. Kiedy przywrócono osadzie prawa miejskie, w 1958 r. radę przemianowano na Miejską Radę Narodową, Pierwszym przewodniczącym MRN był Marian Ślufarski. W 1973 r. powołano Radę Narodową Miasta i Gminy Przysucha. Podczas kolejnych zmian ustrojowych i powstaniu w 1972 r. Rady Narodowej Miasta i Gminy (działającej do 1990 r.), gmina funkcjonowała w woj. kieleckim, powiecie przysuskim. Gmina Przysucha rozpoczęła działalność 1 stycznia 1973 r. Po reformie podziału administracyjnego z 1 czerwca 1975 r. zlikwidowano powiat przysuski. Miasto i gmina Przysucha pozostały w niezmienionych granicach, ale włączono je do województwa radomskiego. Pierwszym przewodniczącym RN został Jan Wamil, a pierwszym naczelnikiem gminy Stanisław Babiński. W ustroju gminnym po 1990 r. nie występowała funkcja naczelnika gminy. Organem wykonawczym został zarząd gminy na czele z burmistrzem. Przewodniczącym Rady Gminy i Miasta został Michał Siedlecki, zaś burmistrzem Tadeusz Tomasik. Rok później T. Tomasik zrezygnował z pełnionej funkcji. Jego miejsce zajął na trzy lata Bogdan Andrzej Rutkowski. Zakres zadań władzy określonych w 1990 r. podlegał nieustannej ewolucji. Gminy zdobywały nowe kompetencje w dziedzinie oświaty, opieki socjalnej, promocji, współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Podczas wyborów samorządowych w 1994 r. przewodniczącym Rady został Stanisław Babiński, na burmistrza powołano Antoniego Kapustę. Od początku 1999 r., zaczęła obowiązywać ustawa z 13 października 1998 r. o przepisach wprowadzających reformę administracji publicznej. Rozpoczęły funkcjonowanie samorządy: gminny, powiatowy i wojewódzki. Reforma z 1998 r. stanowiła zjawisko o charakterze szczególnym, po zaledwie siedmioletnim doświadczeniu związanym z funkcjonowaniem jednoszczeblowego samorządu lokalnego opartego na gminie, wprowadzono jego trójstopniowy podział. Nastąpiła decentralizacja państwa polskiego i przekazanie kompetencji zarządczych do pond 2000 gmin w kraju. Zgodnie z zamysłem reformy powołane zostały nowe samorządowe województwa, powiaty i gminy. Powiat przysuski tworzyło 8 gmin: Borkowice, Gielniów, Klwów, Odrzywół, Potworów, Przysucha, Rusinów i Wieniawa. W wyniku ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa zapoczątkowano jakościowe zmiany roli i pozycji polskich województw. Dokonano przekształcenia 49 województw w 16 regionów. Duże województwa mogły przejąć więcej obowiązków i kompetencji od władzy centralnej. Wybory w 1998 r. wyłoniły w Przysusze nowego przewodniczącego Rady - Mirosława Popiołka i nowego burmistrza - Tadeusza Tomasika. Do 2002 r. organem wykonawczym gminy był zarząd, następnie wprowadzono organy jednoosobowe: wójta, burmistrza, prezydenta. Cztery lata później stanowisko burmistrza zachował Tadeusz Tomasik, przewodniczącym Rady został Grzegorz Jaszczura, którego zastąpiła na dwie kadencje Krystyna Bielawska. W kadencji 2014-2018 Przewodniczącym Rady Gminy był Mirosław Pierzchała, burmistrzem Tadeusz Tomasik, wiceburmistrzem Adam Pałgan, sekretarzem Stanisław Wiaderek. W obecnej kadencji Radzie Miasta i Gminy przewodniczy Mirosław Pierzchała, burmistrzem jest Tomasz Matlakiewicz, sekretarzem Wojciech Masłowski. Władze obu samorządów przysuskich z powodzeniem wykorzystują środki krajowe i dotacje unijne, zmieniając sukcesywnie wiele dziedzin życia mieszkańców. Tworzą wraz z mieszkańcami stabilną podstawę demokratycznego kraju, fundament nowej Rzeczypospolitej. Realizacja programów, inicjatyw obywatelskich i funduszy aktywizujących mieszkańców gminy, miasta i powiatu przysuskiego, uwolnienie niezbędnej dla rozwoju każdej wspólnoty energii społecznej i potencjału indywidualnej twórczości, to warunek kształtowania demokracji rozumianej nie tylko jako możliwość demokratycznego wyboru władzy politycznej, ale także jako możliwość współodpowiedzialności obywateli za sprawy publiczne.
Zdjęcia:
Obrady Rady Gminy Przysucha w sali urzędu gminy, okres międzywojenny. Siedzą od prawej: Józef Foksowicz, Adam Żurowski, NN, NN, NN, wł. Macieja Żurowskiego
Siedziba Urzędu Gminy w Przysusze, obecnie Bank PKO SA, róg ul. Krakowskiej i Placu 3 Maja, okres międzywojenny, zb. Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze
Oznaka wójta Gminy Przysucha, wyk. Bracia Łopieńscy, Warszawa, 1919-1927, zb. Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze
