W liturgii Kościoła przymiotnik wielki nosi tylko to co związane jest ze świętami Zmartwychwstania Chrystusa. Wielki Post, Wielki Tydzień, Wielka Noc prowadzą do prawdy o zwycięstwie Syna Bożego nad ciemnością i złem.
Z muzealną stroną współpracował kiedyś Biskup Pomocniczy Radomski Piotr Turzyński. Oto jego artykuł z 2006 roku. Artykuł i wstęp pozostawiono bez zmian.
Ks. Piotr Turzyński - wykładowca Wyższego Seminarium Duchownego w Radomiu, adiunkt w Instytucie Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Radomiu, wieloletni ojciec duchowny radomskiego seminarium. Doktorat z teologii uzyskał na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie.
W liturgii Kościoła przymiotnik wielki nosi tylko to co związane jest ze świętami Zmartwychwstania Chrystusa. Wielki Post, Wielki Tydzień, Wielka Noc prowadzą do prawdy o zwycięstwie Syna Bożego nad ciemnością i złem. Ten czas zawiera w sobie największe tajemnice chrześcijaństwa, a zarazem jest wspominaniem i uobecnianiem największych wydarzeń zbawczych, w których objawiła się z niczym nieporównywalna, szaleńcza miłość Boga do człowieka. Święty Paweł w Pierwszym Liście do Koryntian pisze: a jeśli Chrystus nie zmartwychwstał, daremne jest nasze nauczanie, próżna jest także nasza wiara /1 Kor 15, 14/. Zmartwychwstanie Chrystusa stanowi fundament wiary Kościoła. Nie dziwi więc, że celebrowanie tego święta jest najbardziej bogate i uroczyste.
Wielki Tydzień rozpoczyna się tzw. Niedzielą Palmową. Jest to liturgiczne wspomnienie uroczystego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. Ewangeliści wspominają, że był On witany entuzjastycznie. Były okrzyki na Jego cześć oraz gałązki palmowe i płaszcze posłane na drodze. Tego dnia liturgia Kościoła rozpoczyna się uroczystą procesją, na której uczniowie Chrystusa niosą palmy i kolorowe gałązki. Jest to znak wiary i zarazem stanowi oddanie czci Chrystusowi Królowi. W Polsce istnieje bardzo bogata tradycja tworzenia palm ich kolory i kunsztowne wykonanie pomysłowość w wyszukiwaniu form i miary dodają blasku liturgicznej celebracji.
Liturgia tej niedzieli pokazuje również paradoksy, zdolnej do przeciwieństw, ludzkiej natury, jak również odsłania dramatyzm sytuacji Chrystusa, Syna Bożego. Z jednej strony jest On witany z radością i czcią, a potem przez tych samych ludzi odrzucony i skazany na śmierć. W tę niedzielę czyta się opis Męki Pańskiej. Czasem przybiera to formę bardziej uroczystą i Pasja jest śpiewana przez solistów i chór. Odrzucenie Chrystusa, Jego samotność, cierpienie i agonia uderzają z całym realizmem.
Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielka Sobota nazywane są Triduum Paschalnym. Słowo pascha z hebrajskiego oznacza przejście. Dla Izraelitów święta Paschy były wspomnieniem cudownego wyzwolenia z niewoli egipskiej. Po 430 latach niewoli, Bóg, który jest wierny swemu przymierzu z człowiekiem, wejrzał z miłosierdziem na swój naród wybrany i wyprowadził go z ziemi niewoli do ziemi obiecanej. Tajemnica śmierci Chrystusa z woli Bożej Opatrzności wpisuje się w święta żydowskiej Paschy. W piątek spieszono się z wyrokiem na Chrystusa i z Jego egzekucją, aby wszystko dokonało się przed tym świętem. Jednak śmierć Chrystusa i Jego Zmartwychwstanie nadają nową treść słowu Pascha a właściwie odkrywają alegoryczny i typiczny wymiar paschy żydowskiej. Przejście Izraelitów z niewoli do wolności zapowiadało przejście Syna Bożego ze śmierci do życia, a równocześnie zapowiadało dla tych co są złączeni z Chrystusem przejście ze śmierci i niewoli grzechu do wolności Dzieci Bożych. Wielkie bogactwo liturgii i tradycji tego czasu odpowiada niezwykłej głębi teologicznej misterium zbawienia.
W Wielki Czwartek przed południem w kościołach katedralnych ma miejsce tzw. Msza święta Krzyżma. W czasie tej Mszy świętej poświęca się oleje używane do niektórych sakramentów oraz do poświęceń dokonywanych przez biskupa (poświęcenie kościoła, ołtarza). Krzyżmem jest nazywany olej używany do sakramentów chrztu, bierzmowania i kapłaństwa. W Biblii olej jest znakiem mocy Bożej a namaszczani byli królowie, kapłani i prorocy. Namaszczenie olejem jest szczególnym symbolem namaszczenia Duchem Świętym. Słowo Mesjasz oznacza z hebrajskiego namaszczony. Chrystus w misterium paschalnym objawia się jako Mesjasz namaszczony przez Ducha świętego, a Jego misją jest zbawienie świata. Również na tej Mszy świętej kapłani odnawiają swoje przyrzeczenia.
Triduum paschalne w sensie ścisłym rozpoczyna się Mszą świętą Wieczerzy Pańskiej. Wtedy uczniowie Chrystusa dziękują Bogu za Kapłaństwo i Eucharystię, które zostały ustanowione na Ostatniej Wieczerzy. W kościołach katedralnych liturgia obejmuje obrzęd umycia nóg. Biskup na wzór Chrystusa w geście uniżenia pragnie służyć tym, którzy zostali mu powierzeni. W liturgii widać zdecydowaną zmianę nastroju. Po uroczystym Chwała na wysokości Bogu przy akompaniamencie dzwonów i organów, nagle tego wszystkiego brak. Dzwonki zostają zastąpione, sucho i ponuro brzmiącymi, kołatkami, a organy włączą się do celebracji dopiero w czasie Wigilii Paschalnej w Wielką Sobotę. Po Mszy św. ołtarz zostaje ogołocony, a Najświętszy Sakrament przeniesiony do tzw. Ciemnicy. Ciemnica to jest na ogół jakiś boczny ołtarz w kościele, bądź inne wybrane miejsce, które ma stać się symbolem więzienia Chrystusa. Surowa dekoracja Ciemnicy oddaje samotność i smutek Chrystusa potraktowanego przez ludzi jak złoczyńca.
Wielki Piątek jest dla chrześcijan najbardziej dramatycznym i najsmutniejszym dniem. Tego dnia obowiązuje post ścisły. Nie celebruje się wtedy Eucharystii a liturgia składa się z medytacji nad Męką Chrystusa, adoracji Krzyża i Komunii świętej. Nabożeństwo rozpoczyna się, spotykanym rzadko w liturgii, gestem uniżenia i błagania o miłosierdzie. Kapłan leży krzyżem przed ołtarzem. Cały Wielki Piątek objawia dramat i zgorszenie Krzyża a zarazem szaleństwo Bożej miłości, która nie cofnęła się przed ofiarą z samego siebie. Po liturgii przenosi się Najświętszy Sakrament do przygotowanego wcześniej grobu. Tradycyjnie polskie groby są pełne kwiatów i wyrażają gorącą pobożność ludu. Każdego roku twórcy grobów wyciągają z treści misterium paschalnego jakieś przesłanie i dobierając odpowiednie formy estetyczne, starają się je wyeksponować. Istnieje także, zwłaszcza w miastach, zwyczaj odwiedzania grobów w sąsiednich parafiach. Piękno grobów, bogactwo inwencji twórczych, niejednokrotnie surowość formy, aktualność podejmowanych problemów wszystko to świadczy o wadze jaką chrześcijanie przykładają do uczczenia zmarłego za zbawienie świata Syna Bożego. W wielu miejscach adoracja przy grobie trwa przez całą noc. Jest wtedy czas na rzewne i pełne smutku tradycyjne pieśni czasem śpiewane tylko w tym wyjątkowym momencie.
Wielka Sobota ma już raczej charakter bezpośredniego oczekiwania na radość Zmartwychwstania. W krajobraz polski tego dnia przed południem wpisani są ludzie wędrujący, często całymi rodzinami, z koszykami pełnymi wiktuałów. Malowane jajka i zielone liście borówki są oznaką nadziei i nowego życia, chleb i wędliny darem, który przygotowujemy na spotkanie ze Zmartwychwstałym Panem. On przecież chce zasiadać do stołu ze swymi uczniami. W koszyku nie może zabraknąć cukrowego Baranka ze sztandarem zwycięzcy. Chrystus przecież jest Ofiarą Przebłagania, Barankiem Bożym, którego Krew ocala od śmierci, tak jak w ziemi niewoli, w Egipcie. Warto dodać, że tradycja święcenia pokarmów w Wielką Sobotę zachowywana jest nawet przez tych, którzy już nie wierzą w Chrystusa, którym chrześcijaństwo jest obce, a także przez tych, którzy czasem nie wiedzą skąd się ona bierze i co wyraża.
Liturgia Wielkiej Soboty czyli Wigilia Paschalna jest najbardziej rozbudowaną i najpiękniejszą celebracją Kościoła. Składa się na nią poświęcenie ognia i wody, medytacja nad historią zbawienia, czyli rozważanie o Bogu wchodzącym w dzieje człowieka. Całość rozpoczyna się liturgią światła i poświęceniem ognia. Paschał, świeca oznaczająca Chrystusa, zapalona od ogniska i wniesiona do ciemnego kościoła, staje w centrum i prowokuje do wielbienia Boga, który swoim blaskiem rozprasza ciemności świata. Liturgia wody nawiązuje do tajemnicy chrztu, dzięki któremu człowiek zostaje zanurzony w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, a tym samym obmyty z brudu grzechu. W tej liturgii widać wszechmoc Bożą, która potrafi wprzęgnąć żywioły świata w swoje tajemnicze działanie. Wigilia paschalna po całym dniu ciszy i oczekiwania otwiera człowieka na radość ze zwycięstwa Boga nad siłami zła. Na niej rozbrzmiewa już radosne Alleluja. Ta radość w tradycji polskiej zostaje obwieszczona światu poprzez uroczystą procesję poprzedzającą pierwszą Mszę świętą celebrowaną o świcie w dzień Wielkanocy. Procesja rezurekcyjna, w której niesie się Najświętszy Sakrament wyjęty z grobu i figurę Chrystusa Zmartwychwstałego ze śladami męki na ciele jest szczególnym świadectwem wspólnoty chrześcijańskiej, która swoją siłę i żywotność czerpie ze zwycięstwa Syna Bożego. Barwny pochód z chorągwiami, feretronami i poduszkami otoczonymi wstęgami młodych, dzieci sypiące kwiaty, koła różańcowe i uroczysty tłum są manifestacją radości i zapisują się w pamięci na zawsze. Radość ta przedłuża się na wielkanocne śniadanie w gronie rodzinnym, którego podstawą są potrawy poświęcone w Wielką Sobotę, jajka i wielkanocny barszcz.
Cała liturgia Kościoła harmonizuje z wiosenną naturą, która budzi się do życia i jaśnieje większym światłem. Pascha Chrystusa, Syna Bożego, to znaczy Jego przejście ze śmierci do życia, budzi człowieka i zachęca do głębszego życia, a tym, którzy są utrudzeni życiem, daje nadzieję. Bóg bowiem jak śpiewamy w wielkanocnym czasie jest zwycięzcą śmierci, piekła i szatana. On ma moc nadać sens przemijaniu, rozproszyć ciemności i pokonać każde zło.
