22 lutego 2021 r. obchodzimy 207. urodziny Oskara Kolberga
Henryk Oskar Kolberg urodził się 22 lutego 1814 r. w Przysusze w domu przy ul. Krakowskiej 39. W miejscowym archiwum parafialnym zachowała się metryka urodzenia:
Roku tysięcznego osiemsetnego czternastego dnia dwudziestego trzeciego lutego o godzinie ósmej z rana przed nami plebanem przysuskim urzędnikiem cywilnym gminy Przysuskiej, Powiatu opoczyńskiego w departamencie radomskim stawił się urodzony Juliusz Cölberg konduktor dóbr J.W. Ignacego Dembińskiego, Starosty Wolbromskiego, liczący lat trzydzieści dziewięć w mieście Przysuchy zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej, które urodziło się w domu pod numerem trzydziestym dziewiątym na dniu dwudziestym drugim lutego roku bieżącego o godzinie trzeciej po południu, oświadczając iż jest spłodzone z niego i Karoliny z Markierów [Mercoeur] lat trzydzieści sześć liczącej jego małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu imiona Henryk Oskar. Po uczynieniu powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności urodzonego Michała Murawskiego Burmistrza Przysuchy, liczącego lat czterdzieści dziewięć w mieście Przysuchy zamieszkałego i J.W. Pana Józefa Skorupskiego, Sekretarza Poczty Przysuskiej, liczącego lat dwadzieścia trzy w mieście Przysuchy zamieszkałego. Poczem akt niniejszy urodzenia po przeczytaniu onego wraz z oświadczającemi podpisujemy: Wawrzyniec Goszczyński pleban Przysuski, Juliusz Cölberg jako ojciec własny, Michał Murawski jako świadek, Józef Skorupski jako świadek[1].
Chrzest odbył się następnego dnia, tj. 23 lutego:
Miasto Przysucha. W dniu 23 lutego ochrzczone było dziecię płci męskiej któremu dano imiona Henryk Oskar w dniu 23 lutego o godzinie 3 po południu. Dziecię urodzonego Juliusza Cölberg konduktora dóbr J.W. Ignacego Dembińskiego starosty Wolbromskiego i Karoliny z Markierów małżonków prawnych wyznania akatolickiego. Trzymali go do chrztu Jaśnie Wielmożny Ignacy Rawicz Dembiński dziedzic dóbr Przysuchy z przyległościami i urodzona Markierowa obywatelka miasta Przysuchy. Chrzest ten odbytym został tylko z wody samej dla zbytecznej słabości dziecięcia. Przeze mnie samego zaświadczam. Wawrzyniec Goszczyński pleban Przysuski[2].
Rodzicami chrzestnymi Oskara byli: Henrietta von Arnim Mercoeur, jego babka ze strony matki, pochodząca z arystokracji pruskiej, żona Godfryda Mercoeur, emigranta francuskiego w Prusach oraz Ignacy Rawicz Dembiński (1766-1829), właściciel Przysuchy, syn Urszuli z Morsztynów Dembińskiej, fundatorki miejscowego kościoła. I. Dembiński przyczynił się do założenia w mieście szkoły elementarnej w 1816 r., której uczniem był m.in. Wilhelm Kolberg.
Juliusz Kolberg-Kołobrzeg (1776-1831) - przybył nad Wisłę jako inżynier topograf, pracując przy pomiarach Prus. W 1806 r. przeszedł na służbę Księstwa Warszawskiego, został mianowany geometrą przysięgłym w Przysusze. Przyjął także posadę zarządcy (konduktora) okolicznych fabryk żelaza należących do Dembińskich, a dzierżawionych przez warszawskiego bankiera Samuela Fraenkla. Mimo wielu zajęć praktycznych, mozolnego rysowania map i obliczeń matematycznych, Juliusz był miłośnikiem poezji i literatury. Układał hymny do muzyki Elsnera, tłumaczył na język niemiecki wiersze Franciszka Karpińskiego i Kazimierza Brodzińskiego. Matka Kolberga – Karolina Fryderyka Mercoeur (1788-1872) pochodziła z rodziny francusko-niemieckiej. Oskar pisał o niej: sztukę śpiewu posiadała w wysokim stopniu i była prócz nazwiska, w całym słowa znaczeniu Polką. Kolbergowie mieli sześcioro dzieci. W Warszawie urodził się Wilhelm (1807 r.), w Przysusze jedyna córka Julia (1810 r.) oraz Oskar (1814 r.). Przez krótki okres rodzina mieszkała w Machorach (pow. konecki), gdzie przyszedł na świat Antoni (1815 r.). Przed przyjazdem na stałe do Warszawy, Kolbergowie wyruszyli z Przysuchy do Prus, gdzie w Woldegk (rodzinnym mieście Juliusza) w Meklemburgii urodził się czwarty syn, Juliusz (1818 r.). Tylko półtora roku żył najmłodszy Gustaw, urodzony w Warszawie w 1821 r.
W 1817 r. Juliusz objął stanowisko profesora rysunku, kartografii i topografii na Uniwersytecie Warszawskim. Kolbergowie pozostawili w Przysusze grono zaprzyjaźnionych osób. Oskar przez wiele lat prowadził korespondencję m.in. z Józefem Żurkowskim, wójtem, plenipotentem i kasjerem w dobrach Dembińskich. Na miejscowym cmentarzu zachowały się tablice nagrobne babki (zm. w 1818 r.) i siostry Kolberga, Julii (zm. 11.02.1817 r.).
Oskar Kolberg w latach 1823-1830 uczył się w Liceum Warszawskim oraz doskonalił talent muzyczny. Zamknięcie Liceum po upadku powstania listopadowego przerwało jego edukację szkolną. W 1830 r. przyjął posadę księgowego w banku Samuela Fraenkla i kontynuował studia muzyczne. Lata 1835-1836 spędził w Berlinie, gdzie uczęszczał do Akademii Handlowej i równocześnie studiował kompozycję i teorię muzyki. Po powrocie do kraju w 1836 r. przyjął pracę nauczyciela muzyki w domach prywatnych. W 1839 r. odbył pierwszą wyprawę badawczą na Mazowsze i rozpoczął prace nad dokumentacją folkloru muzycznego. Oprócz liryki wokalno-instrumentalnej w centrum jego zainteresowań pozostawała muzyka fortepianowa. Podczas swoich badań etnograficznych Kolberg pozyskał w okolicach Przysuchy obszerny materiał etnograficzny, zgromadził znaczącą liczbę zapisów pieśni i obrzędów weselnych, które opublikował w czasopismach i tomach swojego gigantycznego dzieła Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Odtąd konsekwentnie realizował tę nową koncepcję poprzez serie monografii regionalnych, tworzących w sumie obraz XIX-wiecznej kultury ludowej.
W 1845 r., aby ustabilizować swą sytuację materialną, przyjął pracę księgowego w Zarządzie Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, a w latach 1857-61 w Zarządzie Dyrekcji Dróg i Mostów. W 1861 r. zrezygnował ze stałej posady i postanowił utrzymywać się z honorariów za recenzje w czasopismach, rozprawy i artykuły naukowe z dziedziny teorii i dziejów sztuki. W 1871 r. opuścił na 14 lat Warszawę. Zaproszony przez przyjaciela Józefa Konopkę zamieszkał w Mogilanach, a następnie w Modlnicy.
Ostatnie miesiące życia Kolberg spędził w domu swego przyjaciela Izydora Kopernickiego, lekarza i antropologa, badacza kultury ludowej, którego uczynił wykonawcą testamentu i opiekunem spuścizny naukowej. Na łożu śmierci Oskar Kolberg miał wypowiedzieć słowa: Umieram, Bogu dzięki, z tą pociechą, że według sił moich zrobiłem za życia co mogłem, że nikt mnie za próżniaka nie ma i mieć nie będzie, a to, co po sobie zostawiam, przyda się ludziom na długo. Zmarł 3 czerwca 1890 r. w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
Za życia Kolberg przekazał do druku 33 tomy Ludu, Po jego śmierci I. Kopernicki zdążył wydać drugą część Chełmskiego (seria XXXIV) i Przemyskie (seria XXXV). Na początku XX-go wieku J. Tretiak wydał jeszcze Wołyń (1907), a S. Udziela Górny Śląsk (1906) i Tarnów. Rzeszów (1910). Reszta materiałów pozostała w rękopisach, aż do podjęcia edycji Dzieł wszystkich Oskara Kolberga. Obecnie w opracowaniu Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu jest Tom 85. „Biografia Oskara Kolberga” oraz 86. „Indeksy”.
Oprac. Agnieszka Zarychta-Wójcicka
Fotografia:
Polonez ułożony przez Stanisława Krasowskiego, nauczyciela muzyki w Przysusze.
Źródło: „Słowo Przysuchy”, Jednodniówka wydana przez KP PZPR i Referat Kultury Prezydium PWR w Przysusze, maj 1960, s. 1.
[1] Księga akt stanu cywilnego, 1813-1814, MWR/MOK/D/229.
[2] Księga metryk kościelnych. Ochrzczeni w Kościele Parafialnym Miasta Przysuchy 1812-1824, MWR/MOK/D/230.
