Zamknij

"Jak znaczki z usterką". Kapliczki, figury i krzyże Ziemi Radomskiej z błędami w inskrypcjach

Jednym z podstawowych walorów etnograficznych polskich kapliczcek, figur i krzyży przydrożnych jest posiadanie przez dużą część z nich inskrypcji. Napisy, jakie odnaleźć można w licach małych obiektów sakralnych kryją prawdziwe bogactwo wiedzy o wierze, pobożności, kulturze i tradycji osób je fundujących.

Jednym z podstawowych walorów etnograficznych polskich kapliczcek, figur i krzyży przydrożnych jest posiadanie przez dużą część z nich inskrypcji. Napisy, jakie odnaleźć można w licach małych obiektów sakralnych kryją prawdziwe bogactwo wiedzy o wierze, pobożności, kulturze i tradycji osób je fundujących. Szczególnie cenne są obiekty wzniesione i okraszone napisami przez ludność wiejską i małomiasteczkową, gdyż nader często mamy tu do czynienia z utrwaleniem w formie napisów języka mówionego i gwary, niejednokrotnie dalekich od słownikowej polszczyzny. Takim właśnie kapliczkom – posiadającym napisy, w których znajdują się wyrażenia wzięte z gwary, błędy ortograficzne, stylistyczne i gramatyczne, a także naleciałości rusyfikacyjne – poświęcony będzie ten artykuł. Na podstawie dostępnej literatury regionalnej[i] oraz własnej inwentaryzacji przedstawione zostaną wybrane inskrypcje z kapliczek Ziemi Radomskiej posiadające błędy oraz podjęta zostanie próba charakteryzacji poszczególnych ich kategorii.

Na samym początku omawiania tego tematu podkreślić trzeba, że istnienie owych pomyłek w żaden sposób nie umniejsza wartości obiektów sakralnych. Wręcz przeciwnie – istnienie takich błędów i literówek stanowi bezcenne dziedzictwo kultury ludowej naszej ojczyzny. Jest interesującym świadectwem trudnych dziejów Polski, pomnikiem jej historii. Kapliczki z błędami w istocie posiadają więc większą wartość historyczno-etnograficzną właśnie dzięki temu, że są "wadliwe". Jak najbardziej jest tu zasadne zacytować opinię Danuty Szegdy-Pestki, która porównuje kapliczki z błędami do owych tytułowych znaczków z usterką[ii]. Są tym cenniejsze, że jedyne w swoim rodzaju, niepowtarzalne.

Analizując napisy znajdujące się na kapliczkach Ziemi Radomskiej daje się zauważyć, że w języku polskim zaczęły sie one pojawiać dopiero na początku XIX w. Wcześniej dominowała łacina. Obiekty powstałe do lat 60-70. XIX w. w zdecydowanej większości były fundacjami dworskimi lub mieszczańskimi, stąd praktycznie nie spotyka się tu błędów w inskrypcjach[iii]. Pośród nich spotkać można ciekawe obiekty zawierające napisy w pięknej polszczyźnie[iv], a czasem nawet staropolszczyźnie[v], ale jako takie nie są one przedmiotem tego artykułu (choć z pewnością zasługują na odrębne opracowanie). Dopiero uwłaszczenie chłopów i wynikła z tego poprawa ich losu materialnego spowodowały wysyp kapliczkowych fundacji typu włościańskiego. Jako, że chłopi najczęściej nie posiadali żadnego wykształcenia, lub ograniczało się ono jedynie do podstaw czytania i pisania – na ścianach przydrożnych kapliczek podradomskich wsi odnaleźć można prawdziwe bogactwo świadectw tego stanu rzeczy. To w licach kapliczek fundowanych przez włościan znajdują się ryte dokumenty miejscowej gwary, nieznajomości zasad gramatyki i ortografii, ale także wyraźne echa programowej rusyfikacji, jakiej polskich chłopów poddawał zaborca.

Na początek warto przywołać kilka przykładów prostych błędów ortograficznych, jakie odnaleźć można w inskrypcjach kapliczek Ziemi Radomskiej. Co ciekawe daje się zauważyć, że błędy takie nie dotyczą tylko obiektów powstałych w czasach zaboru, ale dość często pojawiają się jeszcze w okresie międzywojennym, a nawet w drugiej połowie XX w[vi]. Do licznie spotykanych zniezgodności z zasadami polskiej ortografii należy poniższa pisownia wybranych wyrazów:

kturyś, krul, katażyna, mihał trujca, hwała, Hryste, z miłój, kżyż, figóra

 

Dla przykładu na cokole przydrożnego krzyża z 1942 r. w Płaskowie koło Jedlińska, o którym była już mowa przy omawianiu kapliczek suplikacyjnych z czasów II wojny światowej, odnajdziemy sformułowanie "O Jezu Królu Krulów", gdzie jak widać autorowi napisu zabrakło konsekwencji ortograficznej (a może nie wiedząc jak zapisać słowo "król" poprawnie – postanowił użyć obu form pisowni litery "ó"?)[vii]. Błędnie zapisane imię "Katażyna" odnajdziemy na cokole figury NMP Niepokalanej z 1918 r. w Politowie (gm. Borkowice)[viii]., ale też na dużo wcześniejszej (1849 r.) figurze Chrytusa przy słupie z ul. Radomskiej w Iłży[ix]. Z kolei nieprawidłowo zapisane imię "Mihał" pojawia się na cokole kapliczki przydrożnej ze zbiegu ulic Białej i Kwiatkowskiego w Radomiu. Znajdziemy tu także chybiącą zasadom ortografii formę "hwała"[x]. Niepoprawny zapis "Hryste" utrwalili w okresie międzywojennym na cokole jednej z kapliczek mieszkańcy Gozdu (gm. Stara Błotnica)[xi].

Czasami niepoprawność ortograficzna przyjmuje na cokołach przydrożnych kapliczek wyraźną postać zapisu fonetycznego, utrwalającego słowo mówione, jakim na codzień posługiwali się mieszkańcy okolic Radomia. Podobne wyrażenia ukazujące lokalną gwarę – choć w pierwszej chwili wydawać by się mogły rażące – kryją jednak w sobie czyste piękno i koloryt lokalnej kultury ludowej. I tak na przykład mieszkańcy Szydłowca na jednej z miejscowych kapliczek, wystawionych w 1881 r., proszą Boga, aby uchronił ich od wszelkiego "niebespieczynstwa"[xii]. Z kolei zatrwożeni grozą okupacji niemieckiej małżonkowie Okowie z Niedarczowa (gm. Kazanów), poprzez wybudowaną przez siebie w 1944 r. kapliczkę upraszali się opiece "opaczności Bożej"[xiii]. Włościanie wsi Zalesie (gm. Skaryszew) wystawioną przez siebie kapliczkę dedykowali na cześć i chwałę Bogu "Wszechmogoncemu"[xiv]. Naleciałości miejscowej gwary utrwalili też na wybudowanym w 1909 r. krzyżu mieszkańcy Piaseczna (gm. Jedlińsk):

NIECH BĘDZIE JEZUS POCHWALONY

KTURYŚ ZA NAS GRZESNYCH

NA KRZYZU ZRANIONY

FĄDATOROWIE WSI PIASECZNO

1909 R.[xv]

Warto zauważyć, że pojawiające się w powyższej inskrypcji słowo "fądatorowie" spotkać można w różnych miejscowościach Ziemi Radomskiej. Zarówno na jej północnych rubieżach, gdzie oprócz krzyża z Piaseczna wyryte zostało np. na cokole kapliczki z 1925 r. w Kadłubie (gm. Stara Błotnica)[xvi], ale także na południowych krańcach regionu. Tu, na terenie wsi Pakosław (gm. Iłża), występuje w takiej formie na cokołach dwóch przydrożnych krzyży małżeńskich – jednego z 1900 r., drugiego z 1922 r.[xvii]. Co ciekawe na cokołach kapliczek Radomia i okolic słowo "fundator" spotkać można zarówno w poprawnej formie, ale także w kilku błędnych. Poza omówionymi obiektami z wyrytą wersją "fądator" znajdziemy jeszcze kapliczki zawierające napis "fondator" (np. kapliczka przydrożna z 1909 r. w Rudzie Małej, gm. Kowala[xviii], czy krzyż przydrożny z 1908 r. u zbiegu ulic Słowackiego i Skaryszewskiej w Radomiu)[xix] oraz "fóndator" (figura NMP Niepokalanej z 1904 r. w Pakosławiu)[xx]. Wersja "fondator" jako odpowiadająca zapisowi w języku rosyjskim, a także jej zniekształcony, fonetyczny zapis "fądator" mogą wywodzić się jeszcze z czasów zaboru i w związku z tym stanowić swoistą pamiątkę rusyfikacji. Jak widać po datach rocznych - dziesięciolecia trwania pod zaborem rosyjskim odzywały się już w wolnej Polsce z pozoru niedostrzegalnym echem na cokołach przydrożnych kapliczek jeszcze przez długie lata. Bedąc już przy tematyce fundowania i budowania kapliczek warto – jako ciekawostkę w temacie błędów w inskrypcjach – zauważyć, że jeden z omawianych niżej obiektów z Dąbrowy Kozłowskiej fundator "po stawił", zaś mieszkańcy wsi Niedarczów kapliczkę "w znieśli"[xxi].

Błędy w zapisie inskrypcji przyjmują czasami na pozór mało widoczne, ale bardzo zróżnicowane formy[xxii]. W przypadkach wielu inskrypcji daje się zauważyć swego rodzaju działalność korektorską kolejnych pokoleń opiekunów poszczególnych kapliczek, którzy - jeżeli jest to możliwe - starają się naprawić zaistniały błąd w pisowni. Najczęściej dzieje się to w trakcie odmalowywania napisu, kiedy to nakładana na nowo farba daje możliwość nadania poprawnej formy pisowni danego słowa. Jako przykład można tu podać kapliczkę Serca Jezusa z ul. Pięknej w Radomiu, gdzie wyryte na tablicy słowo "z miłój" poddano właściwej korekcie[xxiii]. Przykłady podobnych zabiegów spotkać można w różnych miejscach naszego regionu[xxiv].

Osobnego potraktowania wymagają kapliczki, figury i krzyże w inskrypcjach których znajduje się prawdziwe nagromadzenie różnego rodzaju błędów. Począwszy od ortograficznych i gramatycznych, poprzez sformułowania wzięte z gwary, niepoprawne ułożenie napisu, na nieprawidłowej pisowni poszczególnych liter kończąc. Przykładów takich inskrypcji jest wiele, oto niektore z nich:

Krzyż przydrożny w Polanach (gm. Wierzbica):

NA CES PANU BOGU

WSZECHMOGONCE

MU W TRUICY S

IEDYNEMU

TĘ PAMIUNTKE

WYSTAWILI

IUZEF I AGATA

MAŁŻONKOWIE

PISKOSZ 1901r.[xxv]

 

Krzyż w Woli Korzeniowej (gm. Szydłowiec):

IEZU NIE OPU?ZCZAI

NA?

TE PAMJUNTKE PO?TIAWILI

ZDOBROWOLNYH OFIAR

TUTI?ZE GO?PODAZE

W ROKU 1907[xxvi]

Krzyż przydrożny w Bielinach (gm. Gielniów):

PaMioTka

Jana ?iwca

na cen? i

nachwaŁę

<>

Panu Bogu

ROK 1909[xxvii]

Kamienna figura Matki Bożej Niepokalanej w Osinach (gm. Mirzec):

ZDROWAŚ MARYJO

BOGA RODZICO

MUDLŚE ZA NAMI

SFIĘTA DZIEWICO

WYSTAWILI TĘ FIGURĘ

GOSPODARZE Z OSIN

1913 R.[xxviii]

Kamienna figura Matki Bożej Różańcowej w Zalesicach (gm. Wierzbica):

O MATKO

RUZANCA SWIE-

NTEGO BROŃ

NAS OT WSZYS-

TKIEGO ZŁEGO

FUNDATOROWIE

TEJ FIGURY

GOSPODAZE ZE

FSZI ZALIESICE

1913 R.[xxix]

 

Omawiając zjawisko błędów w napisach kapliczek konieczne jest rozróżnić obiekty takie na powstałe w warsztach kamieniarskich oraz wybudowane prywatnie przez samych fundatorów. O ile fakt samodzielnego wykonywania napisu przez właścian, którzy nie znali dobrze zasad gramatyki i ortografii, pozwala zrozumieć to, że czynili w inskrypcjach błędy, o tyle niezrozumiałe staje się istnienie takich błędów w obiektach wykonanych przez zakłady kamieniarskie. Tam przecież bez wątpienia pracowali ludzie posiadający odpowiednie wykształcenie, zapewniające bynajmniej podstawową znajomość polskiej pisowni[xxx]. Mimo tego także wśród kapliczek powstałych ewidentnie w warsztach kamieniarskich spotkać można błędy. Dla przykładu - krzyż kamienny stojący przy ul. Skaryszewskiej w Makowie (gm. Skaryszew) na taki napis:

D.O.M.

PÓJDZCIE

DO MNIE WSZYSCY,

KTÓRZY PRACÓJECIE

I OBCIĄŻENI

JESTEŚCIE

A JA WOS

OHŁODZĘ

 

OFIARA GROMADY

M. 1905 R.[xxxi]

Z kolei krzyż kamienny z okresu międzywojennego w Dąbrowie Kozłowskiej (gm. Jastrzębia) posiada inskrypcję:

TE PAMIĄTKE PO STAWIŁ

JAKÓP ISKRA[xxxii]

Na cokołach obydwu krzyży widnieją sygnatury radomskich kamieniarzy. Obiekt z Makowa sygnuje podpis J. Wróbla, zaś ten z Dąbrowy Kozłowskiej zawiera sygnaturę W. Piotrowskiego. Obydwa zakłady kamieniarskie z pewnością nie należały do wiodących w branży – były raczej małymi rodzinnymi firmami, ale czy ich właściciele nie potrafili pisać poprawnie po polsku? Jest to zastanawiające i ciężko dziś stwierdzić jaka była prawda. Mogło być tak, że kamieniarze celowo nie poprawiali dosłownego tekstu inskrypcji, podyktowanego przez niepiśmiennego fundatora, lub zapisanego przez niego - lecz wbrew zasadom gramatyki i ortografii polskiej. Ale bardzo prawdopodobne jest też to, że to włościanie sami często wykonywali taki napis – także w obiektach z piaskowca. Przykład przypuszczalnie takiego właśnie działania udało się udokumentować we wsi Błędów (gm. Wierzbica). Znajdują się tu dwie bliźniacze kapliczki fundacji tych samych małżonków. Pierwszy obiekt najpewniej zamówili w którymś z zakładów kamieniarskich Radomia, Szydłowca czy Orłowa. Posiada on zupełnie poprawny napis:

FUNDATOROWIE MAŁŻONKOWIE

FRANCISZEK I KATARZYNA

BRUSIK 1908

Rok później wystawili drugą kapliczkę, ale najprawdopodobniej (być może ze względu na koszty) nie posiadała ona wykonanego przez kamieniarza napisu, lecz fundatorzy wyryli go sami – kopiując z kapliczki wystawionej rok wcześniej. Mogli być niepiśmienni, stąd przy odtwarzaniu inskrypcji pojawiły się błędy w pisowni oraz niefrasobliwa "adjustacja" tekstu:

FUNDOROWIE MAŁZKO

WIE FRANCISEK I

KATARZYANA

BRUSIK 1909 R.[xxxiii]

Powyższe przemyślenia są oczywiście tylko hipotezą, ale wydaje się ona leżeć blisko prawdy. Znamienne w tym kontekście jest to, że pośród 30 znanych kapliczek, posiadających sygnaturę zakładu Staniszewskich z Radomia – występuje tylko jeden przypadek inskrypcji posiadającej błąd ortograficzny[xxxiv]. Podobną dbałość o poprawność językową zauważyć można u (konkurującego ze Staniszewskimi) Franciszka Hebdzyńskiego i pozostałych drobniejszych rzemieślników z Radomia i regionu[xxxv].

Jednym z ważniejszych aspektów, w jakich należy rozpatrywać występowanie w kapliczkowych inskrypcjach błędów, jest programowa rusyfikacja Polski przez zaborcę, prowadzona szczególnie intensywnie po upadku Powstania Styczniowego. Naród Polski wprawdzie nie ulegał łatwo temu jarzmu, ale prowadzona na wielu szczeblach i ogarniająca wiele aspektów życia, mrówcza praca aparatu carskiej administracji musiała w końcu przynieść jakieś rezultaty. Przykłady skuteczności rusyfikacji widoczne są choćby w pisowni litery "N", która tak jak w cyrylicy ukazywana jest w odbiciu lustrzanym "?". Co znamienne przypadki takiego sposobu wyrycia litery "N" występują jeszcze na ścianach kapliczek z lat 30. XX w. Jako przykłady takich obiektów można podać kapliczki z Klwat (gm. Jedlińsk, 1931 r.)[xxxvi] oraz Kozłowa (gm. Jastrzębia, 1938 r.)[xxxvii]. Jednym z cenniejszych obiektów dokumentujących przenikanie języka i alfabetu rosyjskiego na polskie obiekty sakralne jest pochodzący z 1896 r., wysoki, drewniany krzyż znajdujący się w niewielkim sosnowym zagajniku w pobliżu przejazdu kolejowego w Rajcu Szlacheckim koło Radomia. Na pionowej belce krzyża, od dołu do góry widnieje tu ryty napis:

NA CeSC I NA CXWAŁę

na belce poziomej:

BO [pasyjka] GU[xxxviii]

Przyglądając się napisowi łatwo zauważyć, że pierwotnie słowo "chwałę" zapisane było jako "xwałę" – czyli literę "ch" zapisano zgodnie z cyrylicą jako "x". Dopiero wtórnie przed "x" wyryto "c", co widać wyraźnie po zachwianej proporcji odstępów pomiędzy poszczególnymi literami. Zważywszy na materię, z której wykonano ten krzyż, zadziwiająca jest jego długowieczność i to, że prawdopodobnie nigdy nie był skracany i ponownie wkopywany w ziemię. Gdy do tego dołożymy fakt, że obiekt będąc pomnikiem historii mającym 120 lat, dodatkowo od wieku jest też subtelną pamiątką rusyfikacji – jego wartość tym bardziej wzrasta.

Podsumowując opis kapliczek, figur i krzyży przydrożnych regionu radomskiego, na cokołach których spotkać można liczne, nie raz bardzo ciekawe świadectwa trudności w posługiwaniu się językiem polskim w piśmie, powiedzieć trzeba, że są to niezwykle cenne i piękne pomniki historii tej ziemi. Pomiędzy tymi błędami, niepoprawnymi sformułowaniami, niedostatkami w znajomości ojczystej ortografii i koślawymi literami tkwi duch polskości. Polskości, która pomimo przeszło wiekowego zniewolenia nie ugięła się pod jarzmem obcej kultury i przetrwała. Polskości wyrażanej tu w ramach wiary katolickiej, manifestowanej poprzez obiekty sakralne okraszone choćby wadliwymi napisami na ścianach przydrożnych kapliczek, które spotkać można nawet w najbardziej odosobnionych zakątkach regionu radomskiego.



[i] Zaznaczyć trzeba, że w literaturze regionalnej mamy do czynienia zarówno z przykładami skrupulatnego notowania wszelkich błędów i nieprawidłowości w inskrypcjach (np. praca Łukasza Babuli poświęcona kapliczkom, figurom i krzyżom gminy Iłża), jak i pomijania, a nawet korekty w odpisie pojawiających się pomyłek (np. w pracy ukazującej maryjne obiekty powiatu przysuskiego ks. Dariusz Pater cytując błędny napis z kapliczki w Zbożennej dokonał jego korekty, patrz: D. Pater, Kapliczki Matki Bożej w Ziemi Przysuskiej znakiem pobożności maryjnej, Przysucha 2010, s. 208-209).

[ii] Por. D. Szegda-Pestka, Na szlaku kapliczek, Jedlnia 2013, s. 14.

[iii] Wznosili je ludzie posiadający odpowiednie wykształcenie i wystarczający status materialny, aby zadbać o poprawność fundowanych pomników.

[iv] Np. inskrypcja na krzyżu przydrożnym z 1861 r. w Bujaku (gm. Skaryszew).

[v] Zob. Np napis na figurze św. Franciszka w Piłatce (gm. Iłża), por. Ł. Babula, Kapliczki, figury i krzyże przydrożne Gminy Iłża. Album – Przewodnik, Iłża 2014, s. 80.

[vi] Ciekawym przykładem dowodzącym tego, że zjawisko czynienia błędów w inskrypcjach obecne jest nawet w dzisiejszych czasach jest kapliczka upamiętniająca uwłaszczenie chłopów w Dabrówce Podłężnej (gm. Zakrzew). Mamy tu tablicę z pięknym bezbłędnym oryginalnym napisem z 1864 r. oraz dodaną współcześnie tabliczkę upamiętniającą rok jubileuszowy 2000 z błędną formą "mieszkanicy". Inwentaryzacja własna 15 V 2016 r.

[vii] Inwentaryzacja własna 31 XII 2015. Por.: P. Puton, "Od wojny... zachowaj nas Panie!" Suplikacyjne kapliczki regionu radomskiego z okresu II wojny światowej: http://www.muzeum-radom.pl/turystyka/zabytki/od-wojny-zachowaj-nas-panie-suplikacyjne-kapliczki-regionu-radomskiego-z-okresu-ii-wojny-swiatowej/1742

[viii] Inwentaryzacja własna 14 V 2016 r.

[ix] Ł. Babula, dz. cyt., s. 39.

[x] Puton P., Karta ewidencyjna murowanych kapliczek, figur i krzyży. Kapliczka przydrożna, ul. W. C. Kwiatkowskiego/ Biała. Karta B-016, Radom 2005. Archiwum Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia. Więcej o tym obiekcie oraz pełny odpis inskrypcji - patrz: P. Puton, Na przekór Żydowi. Kapliczka przydrożna ze zbiegu ulic Kwiatkowskiego i Białej w Radomiu: http://www.muzeum-radom.pl/turystyka/zabytki/na-przekor-zydowi-kapliczka-przydrozna-ze-zbiegu-ulic-kwiatkowskiego-i-bialej-w-radomiu/1758.

[xi] B. Cieślak, Zachować dobro..., Stara Błotnica 2014, s. 161.

[xii] I. Przybyłowska-Hanusz, Kapliczki krzyże figurki jako pomniki przeszlości i świadkowie czasów współczesnych, Szydłowiec 2007, s. 33.

[xiii] Inwentaryzacja własna 08 XI 2015 r.

[xiv] Inwentaryzacja własna 30 VII 2016 r.

[xv] B. Cieślak, Perły i perełki architektury gminy Jedlińsk, Jedlińsk [2009], s. 75.

[xvi] B. Cieślak, Zachować dobro..., Stara Błotnica 2014, s. 56.

[xvii] Inwentaryzacja własna 30 VII 2016 r. Por.: L. Żmijewski, Dróżkami Matki Bożej, Starachowice 2011, s. 76. Ł. Babula, dz. cyt., s. 76.

[xviii] Inwentaryzacja własna 19 VII 2016 r.

[xix] A. Jelski, Karta ewidencji zabytku ruchomego – Krzyż na cokole, ul. Słowackiego przy wlocie ul. Skaryszewskiej, Radom 1992, Archiwum Delegatury w Radomiu WUOZ; P. Puton, Karty ewidencyjne murowanych kapliczek, figur i krzyży: Krzyż na cokole, ul. J. Słowackiego\ Skaryszewska. Karta B-004, Radom 2005; B-004a, Radom 2010. Archiwum Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia; P. Puton, Krzyż przy zbiegu ulic Skaryszewskiej i Słowackiego. Przydrożne świadectwa wiary naszych przodków (2), „dni. Dobra Nowina z Idalina”, 2015, nr 2, s. 23-24.

[xx] Ł. Babula, dz. cyt., s. 74-75.

[xxi] Inwentaryzacja własna 08 XI 2015 r.

[xxii] Przykładem może być kamienny krzyż z 1902 r. we wsi Romanów (gm. Kowala), gdzie w zapisie inskrypcji literę "j" zastapiła litera "i" ("Iakub", "Paiąk"). Inwentaryzacja własna 20 IX 2015 r.

[xxiii] Patrz: P. Puton, Kapliczka Najświętszego Serca Jezusa przy ul. Pięknej. Przydrożne świadectwa wiary naszych przodków (4), „dni. Dobra Nowina z Idalina”, 2015, nr 4, s. 24-25.

[xxiv] Patrz np. poprawione błędne napisy: "PARAEIJAN" na krzyżu w Alojzowie (gm. Iłża), czy "Panó" na kapliczce w Maziarzach Starych (gm. Iłża). Zob. Ł. Babula, dz. czyt., s. 18, 71.

[xxv] Inwentaryzacja własna 30 VII 2016 r.

[xxvi] I. Przybyłowska-Hanusz, dz.cyt., s. 22.

[xxvii] http://plfotoart.com/kapliczka-przydrozna/?gtmimgid=6813

[xxviii] L. Żmijewski, Tym, ktorzy tędy przechodzą, Starachowice 2002, s. 60. Tenże, Dróżkami Matki Bożej, Starachowice 2011, s. 73-74.

[xxix] Inwentaryzacja własna 13 VII 2014 r.

[xxx] Nawet jeżeli poszczególni szeregowi pracownicy zakładu kamieniarskiego byli analfabetami, lub nie znali dokładnie zasad pisowni – kontrolę nad nimi sprawował właściciel zakładu - najczęściej posiadający odpowiednie dokumenty mistrzowskie, a więc i wykształcenie gwarantujące znajomość zasad pisowni w języku polskim.

[xxxi] M. Giermakowski, Modlitwa skaryszewskich parafian wpisana w przydrożne krzyże, figury i kapliczki, Skaryszew 2009, s. 71-72.

[xxxii] D. Szegda-Pestka, dz. cyt.

[xxxiii] Inwentaryzacja własna 19 VII 2016 r.

[xxxiv] Jest to krzyż przydrożny z 1907 r. w Płaskowie (gm. Jedlińsk) zawierający błędną formę "krul". Więcej: P. Puton, Staniszewscy jako twórcy przydrożnych kapliczek, figur i krzyży, opracowanie niepublikowane w zbiorach autora, Radom 2015.

[xxxv] Choć i tu oczywiście są odstępstwa od tej reguły, przykładem czego może być napis na krzyżu z 1920 r., stojącym przy ul. Kwiatkowskiego – tuż przy kościele św. Rafała na Ustroniu. Piszący te słowo dopiero 10 lat po spisaniu inskrypcji zauważył, że kamieniarz Franciszek Hebdzyński wyrył tu błędnie "gosporze" zamiast "gospodarze".

[xxxvi] Inwentaryzacja własna 07 IV 2016 r.

[xxxvii] Inwentaryzacja własna 03 IV 2016 r.

[xxxviii] Inwentaryzacja własna 28 IV 2016 r.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu, zarejestrowanym w Rejestrze Instytucji Kultury prowadzonym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego pod numerem RIK/21/99 NIP 796-007-85-07.   Nasz e-mail to  muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81. Z Inspektorem Ochrony Danych (IOD) skontaktujesz się mailem iod@rodo-radom.pl

Co do zasady Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Przetwarzamy Twoje dane zgodnie z prawem: w przypadku gdy przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze, wykonania umowy oraz gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym. Zawsze prosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie; katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów; przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych; zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody; urządzanie wystaw stałych i czasowych; organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych; prowadzenie działalności edukacyjnej; popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę; udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; prowadzenie działalności wydawniczej, prowadzenie strony www, w tym zakresie serwisów, które poprawiają jakość naszej pracy i poziom oferowanych usług.  

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o przepisy prawa i w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale możemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązków prawnych, które na nas spoczywają oraz w związku z wykonaniem zadań realizowanych w interesie publicznym.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o przepisy prawa obowiązujące w naszym kraju, tak długo, jak przetwarzanie jest  niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na nas jako administratorze; także w związku z realizacją zadań publicznych oraz do momentu ustania przetwarzania w celach planowania związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich sprostowania, ograniczenia przetwarzania oraz, w zależności od podstawy przetwarzania danych osobowych, także prawo do wniesienia sprzeciwu wobec ich przetwarzania oraz prawo do ich przenoszenia i usunięcia.

Jeżeli przetwarzanie danych odbywa się na podstawie zgody, masz prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie, jednak bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.

Przysługuje Ci również prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa, gdy uznasz, że przetwarzanie Twoich danych osobowych narusza przepisy prawa.

Podanie danych osobowych jest obligatoryjne w oparciu o przepisy prawa; w pozostałym zakresie dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy, realizację umowy czy usługi.

Szczegółowe zasady ochrony Twojej prywatności znajdują się w naszej Polityce Prywatności i Polityce Cookies.

Administrator Danych Osobowych .