Przysucha leży na pograniczu Wyżyny Kieleckiej i Niziny Mazowieckiej, przy drodze krajowej nr 12 (Lublin-Piotrków Trybunalski), w odległości 36 km na zachód od Radomia. Zamieszkuje ją około 6500 mieszkańców.
Ziemie położone wokół Przysuchy leżą na obszarze przejściowym pomiędzy nizinnym Mazowszem a wyżynną Małopolską. Teren urozmaicony pod względem ukształtowania powierzchni, od najdawniejszych czasów był pożądanym miejscem osadnictwa w okresie prehistorycznym. Prawdopodobnie około VI wieku n.e. przybyli tu ze wschodu Słowianie i zaczęli zasiedlać tereny w pobliżu rzek, m.in. nad Radomką. W VII wieku grupa prawdopodobnie Sandomierzan rozpoczęła budowę sanktuarium w Gródku Leśnym k/Przysuchy. Składało się ono z systemu wałów na szczycie wzgórza, między którymi znajdowały się kamienne głazy
o tajemniczych formach, ociosanych na kształt ludzi i zwierząt. Prawdopodobnie najważniejsze obrzędy odbywały się w tzw. międzywale. Stały tam ogromne głazy - menhiry, do których się modlono. Według badaczy „Gródek Leśny” był świątynią zbudowaną ku czci boga Słońca i bóstw rolniczych, w której odbywały się obchody świąt związanych z odradzaniem się sił przyrody. Na zboczu wzniesienia archeolodzy odkryli półkę skalną, na której palono gigantyczne ogniska. Wraz z przyjęciem chrztu przez Mieszka I w 966 r., kulty pogańskie zaczęły ustępować miejsca religii chrześcijańskiej. Możnowładcy rozpoczęli fundowanie kaplic i kościołów w miejscach najstarszego osadnictwa.
Dzieje wsi Przysucha, wzmiankowanej w źródłach po raz pierwszy w 1415 r., wiążą się ściśle z historią sąsiadujących z nią znaczących miejscowości - Skrzynna i Skrzyńska. Jeden z najwcześniej wzmiankowanych właścicieli, Rafał z Przysuchy, syn Warsza ze Skrzyńska i Anny Męcininy, dwukrotnie był sędzią sądu ziemskiego w Radomiu. W roku 1508 i 1509 roku wieś Przysucha należała do Morsztynów. Do rodu Pawła Męciny powróciła w 1510 r. Osada wzmiankowana w 1415 r., początkowo określana była mianem: „Przesucha”. Do XVI w. wieś występuje w źródłach jako własność rodu Rawiczów oraz Męcinów. Mimo bliskości traktów handlowych, jej rozwój nie przebiega dynamicznie. Osadnictwo wsi Przysucha pomiędzy XVI a XVII wiekiem skupiało się przy dzisiejszej ulicy Wiejskiej, miejscowa ludność zajmowała się rolnictwem i w niewielkim stopniu rzemiosłem. Pod Przysuchą funkcjonowały niewielkie kuźnice produkujące na lokalny rynek głównie narzędzia rolnicze. W końcu XVII w. zostaje własnością stolnika małogoskiego Antoniego Czermińskiego, który zamierza rozwinąć w okolicy ośrodek przemysłu zbrojeniowego i hutniczego. Wykorzystuje doskonałe warunki naturalne okolicznych terenów, miejscowe złoża rudy żelaza, bogactwo lasów oraz sieć rzeczek i strumieni, buduje rusznikarnię i kilka kuźnic. Do pracy w tych zakładach sprowadza do Przysuchy w 1710 r. dwudziestu czterech wysokowykwalifikowanych rzemieślników z Niemiec i osiedla ich wraz z rodzinami na prawie magdeburskim. Puszkarze-specjaliści od wyrobu broni, kowale, ślusarze, ostrogarze i zegarmistrz zamieszkują przy rynku zwanym „niemieckim” lub „Czerminem”- obecnie Plac kardynała St. Wyszyńskiego. Niemcy są pierwszymi mieszkańcami miasta o nazwie „Przysucha”. W ich sąsiedztwie osiedla się na pocz. XVIII w. grupa ludności żydowskiej. Żydzi zajmują teren o współczesnej nazwie Plac Oskara Kolberga. W II poł. XVIII w. rozpoczynają budowę okazałej synagogi, w pobliżu której powstaje zespół zabudowań z łaźnią, szkołą dla chłopców, rzeźnią koszerną i cmentarzem.
Trzeci, największy rynek - Plac 3 Maja, zamieszkiwali początkowo wyłącznie Polacy. W 1745 r. Przysucha otrzymuje przywilej lokacyjny jednoczący trzy osady: niemiecką, żydowską i polską. Dzięki kolejnym właścicielom, Dembińskim herbu Rawicz, miasto staje się ważnym ośrodkiem przemysłu hutniczego i zbrojeniowego w Staropolskim Zagłębiu Przemysłowym. W XVIII w. funkcjonuje tu szabelnia, różnicuje się produkcja rusznikarni; manufaktura przysuska specjalizuje się w produkcji pistoletów pojedynkowych. Rozwija się produkcja wielkiego pieca hutniczego w Janowie, w którym odlewa się działa i lufy armatnie oraz amunicję artyleryjską. Papiernia produkuje papier z trzema filigranami; pod miastem funkcjonuje także fabryka pojazdów. Na początku XIX w. większość produkcji hutniczej prowadzą okoliczne fryszernie, . pudlingarnie i walcowni
W I poł. XIX w. Przysucha jest znanym ośrodkiem chasydyzmu, mistycznego ruchu, który narodził się w XVIII w. na Ukrainie. Nauczało tu prawdopodobnie siedmiu mędrców żydowskich-cadyków, którzy mieli swoje dwory i otaczali się uczniami. Najbardziej znany - Symcha Bunem (1765-1827) był uczniem cadyka Izraela z Kozienic, Lublinera i Jakuba Izaaka z Przysuchy.
W 1860 r. miasto zamieszkuje 1966 Żydów, 542 Polaków i 12 Niemców. W 1869 r. Przysucha traci prawa miejskie. Aktywność gospodarcza mieszkańców przejawia się wówczas w otwieraniu drobnych zakładów stolarzy, kaflarzy, szewców i krawców, sprzedających swe wyroby kupcom żydowskim. Podstawowym źródłem utrzymania dla większości mieszkańców, zwłaszcza Żydów jest handel. Rozbudowa zakładów przemysłowych w Ostrowcu
i Starachowicach i niemożność dalszego konkurowania z tymi ośrodkami, zmusza Dembińskich do likwidacji zakładów wielkopiecowych oraz redukcji pracowników w mniejszych manufakturach. Miejscowy przemysł chyli się ku upadkowi. Pomocne w tej sytuacji stały się ruchy społecznikowskie i inicjatywy lokalnych zapaleńców. Dużą rolę w ówczesnym lokalnym życiu gospodarczym odegrał Ludwik Skowyra, który zapoczątkował powstawanie towarzystw spółdzielczych i instytucji kredytowych. W 1918 r. założył w Przysusze pierwszą w Polsce Średnią Szkołę Spółdzielczą.
Przed II wojną światową osadę zamieszkuje około 3200 osób. 6 września 1939 r. Niemcy bombardują najstarszą część miasta, niszcząc zabudowę przy ul. Wiejskiej. Na początku 1940 r. najliczniejszą w osadzie społeczność żydowską zamknięto w getcie, którego likwidację rozpoczęto w 1942 r., ostatecznie zamknięto je w lutym 1943 r. W podprzysuskich lasach walczyły w czasie wojny liczne oddziały partyzanckie wspierane przez okolicznych mieszkańców. Stacjonował w nich m.in. legendarny mjr Henryk Dobrzański „Hubal”. Przedstawiciele miejscowego dworu i elity intelektualne osady organizowały działalność podziemną; silne były struktury Narodowej Organizacji Wojskowej, Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych. W ramach akcji „Burza”, jesienią 1944 r., w lasach przysuskich stacjonowało ponad 1200 partyzantów, głównie z 25. i 72. pułku piechoty Armii Krajowej, przeciw którym Niemcy zorganizowali zbrojną operację „Waldka
W 1946 r. Przysuchę zamieszkiwało 1827 osób. Ożywienie gospodarcze i dynamiczny wzrost liczby ludności odnotowano po 1956 r., kiedy osada została siedzibą powiatu, a dwa lata później przywrócono jej status miasta. (1 stycznia 1958 r.).
Tradycje odlewnicze kontynuowała Spółdzielnia „Stal” w Przysusze, w której wykonywano armaturę piecowo - kuchenną, złącza wodno - kanalizacyjne, drzwiczki, ruszty piecowe i płyty kuchenne. W Zapniowie i Jakubowie wydobywano glinę ogniotrwałą. Dynamicznie rozwijał się przemysł rolno – spożywczy, kaflarski, spółdzielczy i usługowy. Powstały nowe placówki oświatowe, prowadzone m.in. przez Ludwika Skowyrę, punkty handlowe i ochrony zdrowia. Oddano do użytku Dom Kultury i Bibliotekę.
Jednym z najstarszych zabytkowych obiektów w mieście jest synagoga, zaliczana dawniej do najokazalszych żydowskich świątyń w centralnej części kraju. Barokowa, orientowana, piętrowa, w opisach źródłowych określana jako wspaniała. Podczas wojny zbezczeszczona, po wojnie powoli popadała w ruinę. Urządzono w niej gminny magazyn wapna i środków ochrony roślin. Wewnątrz zachował się jeszcze czytelny podział na przedsionek, salę kahalną oraz salę modlitw. Na piętrze osobne pomieszczenie dla kobiet. W centrum sali modlitw bima otoczona balustradą i zwieńczona baldachimem. W ścianie wschodniej wnęka po szafie ołtarzowej aron - hakodesz. W sali modlitw oraz na elewacji południowej widoczne fragmenty roślinno-zwierzęcej polichromii, wykonanej w XIX w. i w okresie międzywojennym. Od 2007 r. synagoga jest własnością Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, która rozpoczęła realizację projektu rewitalizacji obiektu.
Pierwszy drewniany kościół ufundował miastu Franciszek Dembiński, zaś murowaną, klasycystyczną świątynię jego żona Urszula z Morsztynów Dembińska. Od 1786 r. kościół służy wiernym. Przy wejściu okrągłe kolumny jońskie z kamienia ciosowego podtrzymują attykę, na której znajduje się trójkąt z wizerunkiem Oka Opatrzności Bożej. Nad attykę umieszczono glob ziemi przepasany wężem, a na nim kielich z pateną, symbol powszechności kościoła i walki z grzechem. Bardzo oryginalny i okazały jest wielki ołtarz z rzeźbą Jana Nepomucena. W ołtarzu bocznym obraz św. Barbary z połowy XIX w., po lewej z wizerunkiem Matki Bożej trzymającej Dzieciątko, pochodzący z XVIII w.
Na miejscowym cmentarzu przy ulicy Grodzkiej, po lewej stronie ogrodzenia wmurowano płyty z piaskowca, które są pozostałością po dawnym cmentarzu ewangelickim. Wśród sześciu tablic, trzecia od lewej upamiętnia śmierć w Przysusze w 1817 r. siostry Oskara Kolberga, siedmioletniej Julii oraz babki etnografa - Henrietty von Arnim, pochodzącej z arystokratycznego pruskiego rodu. Na płycie wykuto napis[w tłumaczeniu z j. niemieckiego]: „Biedne serce tu w grobie zmęczone troskami/Osiągnie spokój tam, gdzie już nie bije”.
W pobliżu znajduje się kaplica Płużańskich, epitafium dra Waleriana Libiszowskiego, mogiła weterana walk powstańczych z 1863 r. Karola Olewińskiego- kierownika walcowni pod Przysuchą, groby żołnierzy Września 1939 r. oraz ponad 60 pomników z XIX w.
Cmentarz żydowski został założony w II poł. XVIII w. przy ul. Wiejskiej obok ówczesnej wsi Przysucha, na granicy dzielnicy żydowskiej. Podczas II wojny światowej Niemcy wywieźli cmentarne płyty z piaskowca i użyli ich do utwardzania okolicznych dróg oraz obmurowania posterunku policji granatowej po groźnym ataku partyzanckim. Teren ponownie ogrodzono w 1955 r.; w 1987 r. z inicjatywy chasydów z Kanady zostały odbudowane symboliczne groby cadyków z Przysuchy – ohele. Po ich prawej stronie osadzono zachowaną w całości macewę, najstarszą na ziemi radomskiej, pochodzącą z 1771 r.
Wielokulturowa niegdyś Przysucha pretenduje dzisiaj do roli miasta gościnnego, w którym historia ciekawie splata się z teraźniejszością. Cykliczne imprezy przypominają o ważnych postaciach związanych z regionem oraz ścisłych związkach z miejscowym folklorem. Gospodarze miasta zachęcają w maju do udziału w „Biegu Hubalczyków”, a w pierwszą niedzielę czerwca zapraszają na imprezę: „Dni Kolbergowskie”, która od 1960 r. odbywa się w parku miejskim. To barwne święto folkloru, podczas którego obowiązkowym strojem jest ludowa zapaska, a w całym mieście rozbrzmiewają śpiewy i instrumenty ludowe. Tradycje kultury opoczyńskiej kultywują tu coraz młodsi artyści, a cenieni w kraju wiejscy muzykanci ludowi prowadzą warsztaty dla kolejnego pokolenia entuzjastów kultury ludowej.
