Oskar Kolberg (ur. 22 lutego 1814 w Przysusze - zm. 3 czerwca 1890 w Krakowie) Etnograf, folklorysta, kompozytor ? uznawany powszechnie za twórcę źródłowych podstaw współczesnych nauk o kulturze: etnografii i etnologii, folklorystyki, etnomuzykologii, językoznawstwa.
Oskar Kolberg (ur. 22 lutego 1814 w Przysusze - zm. 3 czerwca 1890 w Krakowie)
Etnograf, folklorysta, kompozytor – uznawany powszechnie za twórcę źródłowych podstaw współczesnych nauk o kulturze: etnografii i etnologii, folklorystyki, etnomuzykologii, językoznawstwa.
Biografia Oskara Kolberga (1814-1890)
Oskar Kolberg urodził się 22 lutego 1814 roku w Przysusze (w dawnym powiecie opoczyńskim). Pochodził z rodziny cudzoziemskiej. Jego ojciec Juliusz Kolberg (1776-1831), urodzony w Meklemburgi, był kartografem, geodetą, metrologiem, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Matka pochodziła ze spolonizowanej rodziny emigrantów z Francji. W latach 1810-1817 Kolbergowie mieszkali w Przysusze, gdzie Juliusz pracował jako zarządca zakładów hutniczych w dobrach należących do Ignacego Dembińskiego.
Lata młodzieńcze i okres nauki spędził w Warszawie. Rodzina zapewniła Oskarowi i jego braciom, Wilhelmowi (1807-1877, inżynier budownictwa wodnego
i lądowego, kartograf) i Antoniemu (1815-1882, artysta malarz), wszechstronny rozwój. Sprzyjały temu zamiłowania naukowe i literackie ojca, uzdolnienia muzyczne matki, kontakty z warszawskim środowiskiem artystycznym i naukowym, przyjaźń z rodzinami profesorów Uniwersytetu oraz przebywanie w gronie kolegów, uczniów Liceum Warszawskiego i pensjonariuszy domu Mikołaja Chopina.
Oskar Kolberg w latach 1823-1830 uczył się w Liceum Warszawskim oraz doskonalił talent muzyczny. Pobierał lekcje gry na fortepianie i kompozycji
u Głogowskiego (1824), Franciszka Vettera (1825), Józefa Elsnera (1830), następnie u Ignacego F. Dobrzyńskiego (1832-1834). Szczególny wpływ na zainteresowania muzyczne Oskara Kolberga wywarła młodzieńcza znajomość z Fryderykiem Chopinem. Oskar był świadkiem początków kariery muzycznej – wykonawczej i kompozytorskiej Fryderyka i do końca życia pozostał zafascynowany jego twórczością.
Zamknięcie Liceum Warszawskiego po upadku powstania listopadowego przerwało edukację szkolną Oskara Kolberga. W 1830 roku przyjął posadę księgowego w banku Samuela Fraenkla i kontynuował studia muzyczne. Lata 1835-1836 spędził w Berlinie, gdzie uczęszczał do Akademii Handlowej
i równocześnie studiował kompozycję i teorię muzyki u Christiana F. Girschnera i Karla F. Rungenhagena.
Po powrocie do kraju w 1836 roku, Józef Elsner wysoko ocenił przygotowanie pianistyczne i kompozytorskie Kolberga, zaliczając go do „znakomitszych artystów miasta Warszawy”. Kolberg przyjął pracę nauczyciela muzyki w domach prywatnych. Zbliżył się do warszawskiego środowiska artystycznego literatów i malarzy
z kręgu romantycznych entuzjastów ludowości. Rozpoczął twórczość kompozytorską i koncertową oraz podjął zajęcie krytyka muzycznego.
W 1839 roku odbył pierwszą wyprawę badawczą na Mazowsze i rozpoczął prace nad dokumentacją folkloru muzycznego. Za namową Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego i Kazimierza Wójcickiego postanowił uzupełnić wcześniej wydane zbiory pieśni ludowych o zapis melodii. Miał do tego szczególne predyspozycje: wykształcenie kompozytorskie i pianistyczne oraz znakomity słuch muzyczny gwarantujący dokładność i wiarygodność notacji. Oskar Kolberg
od wczesnych lat życia związany był z muzyką mazowieckiej wsi. Posiadał wrażliwość na piękno folkloru, we wspomnieniach z lat najmłodszych zachował pieśni ludowe, zasłyszane od opiekunki, chłopki Zuźki Wawrzek. Pozostając pod urokiem muzyki Fryderyka Chopina, w pieśniach i melodiach ludowych szukał inspiracji dla własnej twórczości kompozytorskiej.
Dokumentując pieśni szczególną wagę przykładał do wierności zapisu melodii. Natomiast w ich publikacjach stanowiących repertuar dla muzykowania domowego zamieszczał opracowany przez siebie akompaniament fortepianowy. Kolberg z czasem uznał sens dokumentacji folkloru wyłącznie w autentycznej formie, zmienił koncepcję wydawania pieśni ludowych, z pozycji kompozytora przeszedł na pozycję muzyka-folklorysty i etnografa. Wyrazem tego była publikacja Pieśni ludu polskiego wydana w 1857 r., jako zbiór ballad i melodii tanecznych z przyśpiewkami w wariantach z różnych regionów Polski.
W 1845 r., aby ustabilizować swą sytuację materialną, przyjął pracę księgowego w Zarządzie Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, a w latach 1857-61
w Zarządzie Dyrekcji Dróg i Mostów. Praca ta pozwalała na gromadzenie środków finansowych na działalność edytorską, badania terenowe i podróże. W ciągu dwudziestu lat badaniami etnograficznymi objął: Kutnowskie, Kurpie, Krakowskie, Podgórze Beskidzkie Podhale, Śląsk, Kaliskie, Płockie, Radomskie, Kieleckie, Lubelskie, Sandomierskie, Ziemię Dobrzyńską, Łomżyńskie, Chełmskie i Podole.
W dotychczasowych badaniach etnograficznych Kolberga muzyka ludowa stanowiła główny przedmiot. W latach 1836 – 1865 dzielił czas na realizację zainteresowań folklorem i na własną twórczość kompozytorską. Jego spuścizna muzyczna obejmuje utwory inspirowane motywami ludowymi, pieśni na głos, kompozycje fortepianowe i kompozycje sceniczne. Twórczość pieśniarska O. Kolberga (w liczbie 26 zachowanych pieśni na głos i fortepian), inspirowana była autentyczną muzyką ludową mazowieckiej wsi. Kolberg sięgał po teksty popularnych wówczas poetów: Seweryny Duchińskiej-Pruszakowej, Teofila Lenartowicz, Józefa B. Zaleskiego, Stefana Witwickiego i in. Kompozycje fortepianowe również pozostawały pod wpływem melodii wiejskich śpiewaków i grajków, które notował ze słuchu podczas etnograficznych wędrówek. Komponował przede wszystkim utwory taneczne: polonezy, mazury i mazurki, walce, polki, obertasy, kujawiaki, kontredanse. Najbardziej znaną kompozycją O. Kolberga jest opera sielska Król pasterzy do libretta T. Lenartowicza (po raz pierwszy wystawiona
w 1853 roku w salonie muzycznym Faustyna Żylińskiego, a w 1859 roku w warszawskim Teatrze Wielkim). Kompozycje Oskara Kolberga to utwory typowe dla epoki romantyzmu, z wyraźnymi cechami stylu salonowego i osadzone w klimacie muzyki narodowej, przeznaczone dla szerokiego kręgu wykonawców,. Przyczyną zaniechania twórczości muzycznej było zaangażowanie Kolberga w działalność naukową i edytorską w dziedzinie etnografii i folklorystyki.
W 1861 r. zrezygnował ze stałej posady i postanowił utrzymywać się z honorariów za recenzje w czasopismach, rozprawy i artykuły naukowe z dziedziny teorii
i dziejów sztuki zamieszczane min. w Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda. W 1857 roku został redaktorem działu muzycznego tego wydawnictwa. Opracował znakomitą część haseł muzycznych, artykuły z zakresu teorii i historii muzyki oraz biografie polskich i obcych kompozytorów i wykonawców. Opracowania haseł encyklopedycznych oraz recenzje i artykuły na temat muzyki publikowane w renomowanych czasopismach (np. „Ruch Muzyczny”, „Biblioteka Warszawska”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Kłosy”), zapewniały mu trwałe miejsce w dziejach polskiej kultury, jednak osiągnięcia Kolberga na polu etnografii
i folklorystyki, jeszcze bardziej wybitne, przesłoniły te dokonania.
Głównym celem Kolberga stało się wówczas zebranie materiałów dotyczących wszystkich dziedzin kultury ludowej na terenie przedrozbiorowej Rzeczypospolitej i stworzenie podstaw dla nowej gałęzi nauki - etnografii. Program naukowo-badawczy realizował w postaci serii wydawniczej Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Każdemu regionowi miała być poświęcona osobna monografia. Pierwszą opublikowaną według nowych założeń było Sandomierskie (1865).
W 1871 roku opuścił Warszawę. Od Krakowskiego Towarzystwa Naukowego otrzymał subwencję na wydanie monografii okolic Krakowa. Zaproszony przez przyjaciela Józefa Konopkę (ziemianina, działacza społecznego, zbieracza i wydawcy pieśni), na okres 13 lat zamieszkał w Modlnicy, w majątku jego siostry Antoniny Konopczanki i brata Juliana. W Krakowie pozyskał gorliwych współpracowników, nawiązał liczne kontakty ze środowiskiem naukowym i literackim.
W latach 1871-1875 opublikował cztery tomy Krakowskiego - monografię etnograficzną modelową dla następnych regionów.
W 1872 r. został członkiem korespondentem krakowskiej Akademii Umiejętności, w 1874 r. przewodniczącym sekcji etnograficznej Komisji Antropologicznej
i współredaktorem rocznika „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”. Pobyt Kolberga w Modlnicy sprzyjał pracom etnograficznym. Badaniami objął wszystkie regiony leżące w zaborze austriackim, podróżował po Wielkopolsce, Pomorzu i Mazurach. Pracował w bibliotekach, archiwach i Akademii, przygotowywał publikacje. Systematycznie publikował kolejne tomy Ludu: w latach 1875-1882 siedem tomów W. Ks. Poznańskiego. W 1878 roku wyjechał do Paryża na wystawę światową, na której zaprezentował w pawilonie austriackim swoje wydawnictwa i kolekcję ikonograficzną polskich strojów ludowych, za którą otrzymał złoty medal. W 1880 objął patronat naukowy nad pierwszą wystawą etnograficzną zorganizowaną w Kołomyi przez Towarzystwo Tatrzańskie. Zebrany wówczas materiał etnograficzny opublikował w tomach Pokucie (1881-1888). W latach 1883-1890 wydawał kolejne tomy Ludu: Lubelskie, Kieleckie, Radomskie, Łęczyckie, Kaliskie. W 1883 roku uzyskał subwencję Kasy Pomocy Naukowej im. J. Mianowskiego na druk monografii Mazowsze w serii Obrazy etnograficzne, w latach 1885-1890 ukazało , się pięć tomów, reszta pozostała w rękopisach.
W 1884 r. zamieszkał w Krakowie. Zajął się głównie działalnością edytorską. W 1889 r. przyjaciele Kolberga zorganizowali jubileusz pięćdziesięciolecia jego pracy badawczej. Otrzymał wtedy wyrazy uznania od towarzystw naukowych, instytucji oświatowych oraz osób prywatnych ze wszystkich trzech zaborów
i z zagranicy. Uroczystość uświetnił koncert muzyki polskich kompozytorów i pieśni ludowych.
Oskar Kolberg zmarł 3 czerwca 1890 roku w Krakowie. Ostatnie miesiące życia spędził w domu swego przyjaciela Izydora Kopernickiego, lekarza i antropologa, badacza kultury ludowej, którego uczynił wykonawcą testamentu i opiekunem spuścizny naukowej.
Monografie regionalne Lud i Obrazy etnograficzne stanowią najobszerniejszą partię spuścizny naukowej Oskara Kolberga. Kolberg wydał 33 tomy Ludu
i Obrazów Etnograficznych, opublikował około 200 artykułów z zakresu etnografii, folklorystyki, językoznawstwa, muzykologii. Pozostawił obszerny zbiór materiałów rękopiśmiennych stanowiący podstawę, realizowanej przez Instytut im. Oskara Kolberga w Poznaniu, edycji następnych tomów. Publikację Dzieł wszystkich Kolberga podjęło Polskie Towarzystwo Ludoznawcze w 1960 roku, a kontynuuje ją poznański Instytut. Dzieła wszystkie Kolberga liczyć będą około dziewięćdziesiąt tomów. Monografie wydane przez samego Kolberga i krótko po jego śmierci edytowane zostały techniką fotooffsetową (tomy 1–36). Następne tomy (37–60) zawierają monografie regionalne opracowane z rękopisów pozostawionych przez Kolberga, materiały do etnografii Słowian, przysłowia i miscellanea etnograficzne. Trzecia część edycji (tomy 61–66) to pisma muzyczne, studia, recenzje rozproszone w prasie i artykuły publikowane w Encyklopedii Orgelbranda oraz korespondencja Kolberga. Tomy 67–69 to jego kompozycje i opracowania melodii ludowych na głos z fortepianem. Tomy 70–84 stanowią suplementy do piętnastu monografii z części fotooffsetowej, zawierają one materiały z danego regionu zachowane w rękopisach, a pominięte niegdyś przez Kolberga oraz komentarze źródłowe, ułatwiające korzystanie z edycji fotooffsetowej. Ostatnią część Dzieł wszystkich (tom 85 i następne) stanowić będzie biografia Oskara Kolberga.
